Biddanoa de Tulu est sa idda de su sindigu Arbertu Loddo, in carriga de s’11 de mesi de talamini de su 2021. Is 997 bividoris, po cussu chi naraiat sa cica de su 30 de arbili de ocannu, si cumpartzint unu sartu comunali de 40 chilometrus cuadraus e s’agatat posta in dd’una roca a 600 metrus in pissu de su mari. Est finas de nai ca s’artaria media est de 571 in pissu de su livellu de su mari, ca sa parti prus bascia de sa idda s’agatat a, prus o mancu 550 metrus. Su puntu prus artu de su sartu est in Perda Lobina chi lompit a 857 metrus e su prus basciu a 276 metrus. Tenit Santu Giulianu comenti de santu amparadori e lacanat cun su sartu comunali de is biddas de Gadoni, Isili, Laconi, Nurri, Sadili e Seulu. Sa mirada chi si podit donai de sa idda est una de is prus spantosas chi si podint agatai in Sardigna. E beni meda dda iat posta in is pumus artus Benvenuto Lobina, unu de is figlius prus dignus de custa iddigedda. Benvenuto fut figliu de Nigolò, butegheri cun arreiginis de Orroli e Pissenta Mulas e in Biddanoa de Tulu est nasciu in su 1914 e ddu est pesau. Fait is scolas in bidda sua, sonumancu is primus cuatr’annus e in su 1925 si pigat sa licentzia elementari in dd’una idda strangia in is orus. In su 1932 cumentzat a trabbagliai po is Postas e lassat sa idda. Sempiri in privau, comenti iat fatu po sa licentzia elementari, si pigat su diploma de licentzia media e in is primus annus de is Trinta de su seculu passau, connoscit calencunu intelletuali casteddaiu, cun su cali ndi pesat su Circulu Futurista in su 1933. In su 1935 fait su militari de leva in Tatari e partit comenti de volontariu in sa guerra de s’Africa, aunia, a dogna manera no at a isparai mancu una borta ca difatis agatat unu impiegu civili in is postas de Addis Abeba e ddue abarrat una pariga de mesis. Torrau in Tatari est dirigenti de is matessis Postas e in su 1944 si cojat cun dd’una collega, Licia Baldrati. Intru de su viagiu de coja in Biddanoa de Tulu, Benvenuto si torrat a ponni is arreiginis de sa idda in su coru. In is annus cincuanta si pesat sa vena poetica e su giornali tataresu La Nuova Sardegna ddi publicat is primas poesias in sardu. Terra, disisperada terra, sa prima arregorta chi pubblicat in su 1975, est su paris de 19 poesias in limba sarda. In su 1987 publicat su romanzu Po cantu Biddanoa chi est unu romanzu storigu ambientau in bidda sua intru de sa prima e sa segunda guerra mondiali. Est a nai ca Po cantu Biddanoa est unu de is meglius librus scritus in sardu.
Ma torraus a Biddanoa de Tulu su sartu de su cali fut giai biviu de sa civiltadi manna de is nuragicus. In su Medioevu, in su tempus giudicali, Biddanoa e Tulu furint duas Villas distintas, chi orruiant in su Giudicau de Casteddu e a intru de sa Curadoria de Siurgus. Intru de su 1365 e su 1409, po mori de sa guerra intru de su Regnu de Sardigna aragonesu e su Regnu de Arborea, Biddanoa e Tulu imbucat a innantis in sa curadoria Arboresa e dapoi suta su dominiu de is Aragonesus. Sa idda comenti s’agatat oi si nd’est pesada in sa metadi de su seculu de XIV. A suta de su poderi de is Aragonesus est stetiu fatu imbucai in su ducau de Mandas in su cali cumandaiat sa familia de is Carroz. In segus funt lompius is Maza, is Ladron e is Zuniga. Infinis, de su 1777, su feudu est orrutu in manu de is Tellez Giron, de is calis est stetiu riscatau, a s’acabbu de sa filera feudali, in su 1839 po diventai unu cumunu aministrau de unu sindigu chi ghiada unu consigliu comunali.
Sa cresia parrochiali de Biddanoa est intregada a Santu Giulianu et est stetia fraigada, in pissu de orrestus de cresia chi si ddue agataiant, intru de su seculu de XVII e torrada a aconciai in su 1950. Si festat su santu amparadori in su dominigu de dus de su mesi de làmpadas. Atra cresia de importu est cussa de Santa Maria chi est de su acabbu de s’otuxentus, in su mentris chi s’agatant in su monti is orrestus de sa Cresia de Santu Pitanu e de Santa Cristina de Feurras.
Su contu demograficu de Biddanoa de Tulu est oguali a totu cussus de is biddas de su aintru. Ddu castiaus, a dogna manera, de prus a fundu donendu is numurus giai de sa prima cica de su 1861. Funtiri 734 tandu e dapoi si funti abbasciaus in sa cica benienti, de su 1871, a 717. Si torrant a pesai, in su 1881, finas chi de pagu e lompint a 767. Cun su seculu nou, in sa cica de su 1901, sa idda de Benvenuto Lobina giumpat is milli abitantis e po centu bint’annus no est calada mai a suta. Duncas in su 1901 si ndi contaiant 1031 chi si ndi pesant a 1170 in su 1911. Dex’annus a pustis, in su 1921, calant de pagu e po trint’annus at essi sa bia sola de un’abbasciamentu, a dogna manera si ndi contanta 1135. In is cicas de su 1931 e de su 1936 is bividoris de sa idda chi castiar su Flumendosa, crescint ancora in 1222 in sa cica de su 31 e in 1282 in cussa de su 36. Est su giumpamentu de cuindixi annus a pustis cussu cun prus sustantzia ca si lompit a tenni 1603 abitantis. E dex’annus in segus, in su 1961, Biddanoa de Tulu amostat su numuru prus artu de sa storia sua po cantu pertocat sa conta de pipias e pipius, piciocas e piciocus, becias e becius: funtiri 1780. De tandu cumentzat sa calada, finas chi po sessant’annus abarrada sempiri subra de is milli. Sa calada prus legia est cussa de su 1971, candu de 1780 abitantis si passada a 1241. Est a nai 539 in dex’annus. Ma, in is atras cicas sa chistioni andat meglius, difatis in su 1981 si perdint feti 6 residentis e duncas si passat a 1235, in su 1991 si calat a 1140 e dex’annus a pustis, in su 2001, spantosamenti si pesant a 1208. Is urtimas duas cicas de su 2011 e de su 2021 amostanta in dd’una 1158 bividoris e in s’atra 1019.
Màuru Mura
Martis, su trintunu de mesi de Idas de su 2024
Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – Imprentas 2024-2025. Legge Regionale 22/2018
Ativadi apariciada cun s’agiudu de sa Regioni Sardigna – Imprentas 2024-2025. Lei Regionali 22/2018
Foto: https://www.sardegnaturismo.it/it/esplora/villanova-tulo