Sighimus in s’imprenta de sa gara de su 31 de austu de su 1985 de austu in Samugheo -bidda chi at semper contivizadu meda sas garas de poesia- pro Santu Basile Magnu de Cesarea, dutore se sa Cheja, cun Peppe Sozu de Bonorva, Frantziscu Sale de Mara e Marieddu Màsala de Silanus in su palcu.
Custu est su primu tema: 63 otavas in totu, argumentadas a deghile dae sos cantadores in disputa.
In cussu tempus sos annos de sos poetas fun custos: Sozu 71, Sale 53 e Màsala 50.
1. Sozu (1’22”)
Finidu est de s’esórdiu su jogu
cun paga ciarra e cun pagu bacanu
nende chi a totu in su mundu che at logu
da su ch’est betzu a su pius giovànu.
Como m’an unu tema postu in manu,
a mie in parte est tocadu su fogu:
l’ap’a mirare in terra e in s’aera
inue b’at calura e b’at lumera.
2. Sale (1’13”)
Da chi finida est sa parte primària
comente sempre a usantza amos tentu
fat’amos sosta po unu mamentu
ca s’ora ’e su riposu est necessària.
Est arrivadu su primu argumentu,
a mie in tema m’est tocada s’ària:
cantu est pretziosa lu cumprendo
e fin’a cantu poto la difendo.
3. Màsala (49”)
Essend’in festa e in divertimentu
s’ùltima note ’e su mese ’e austu
s’esórdiu finidu a tempus giustu
amos pasadu pro calchi momentu.
Ma annuntziamos su primu argumentu
da unu palcu bellu che-i custu:
ària e fogu a sos collegas lasso,
mi canto s’abba e sìdiu non passo.
4. Sozu (1’12”)
Umpare nos faghimos una gita
isfrutende su nostru bonu sensu.
Ite nos dat su fogu pro cumpensu
cun sa sua lumera beneita?
Dae una invisìbbile ischinnita
fin’a su sole potente e immensu:
ti dat lumera, gioja e recreu,
totu apartenen a su tema meu.
5. Sale (1’15”)
Si a sa realtade das ammiru,
cosa da sa natura istabbilida,
sa persona umana cuncipida
po noe meses in sinu in retiru.
Ma cando at fatu su primu respiru
signifìcat ch’est bénnidu a sa vida
prite sa vida da s’ària as tentu
respiréndela in su primu mamentu.
6. Màsala (48”)
Si b’est su fogu no bi mancat fumu
ma deo, Peppe Sotgiu, non foghizo.
Ch’est profìcua s’abba mi nde abbizo
si su regnu ’e Flora dat profumu:
in òperas de arte l’utilizo
e pro bufare nde fato consumu
ca s’abba no est solu un’elementu,
podet contare puru un’alimentu.
7. Sozu (1’04”)
A Sale de rispòndere apo gana
ch’at faeddadu ’e una criadura
chi devet respirare ària sana
e si li mancat bi est sa sepoltura.
Ma ammentatinde, ogni carena umana
ch’at trintasetes grados de calura
e sun bias sas persones terrenas
da custa ispétzia ’e fogu chi an in venas.
8. Sale (1’10”)
Ma s’ària est sa base issentziale
po piantas e po carena umana.
Si osselvas su regnu vegetale
finas su significu ti nde dana:
in altu altzat una gruanale
ca cheret respirare aera sana
prite ’e s’aera sun gràtzias tantas
siat po animales o piantas.
9. Màsala (47”)
S’as ària bi leas sa friscura
prite s’ària tua no est sica.
Ma finas in sas legges de natura
mira s’abba, o Sale, cantu est rica
ca prima ’e nascher una criatura
s’iscópiat de abba una viscica
a ube fogu ne ària non benit
pruite s’abba sa vida prevenit.
10. Sozu (59”)
In sa vida umpare semus totu,
como dognunu at nadu sa sua.
Ma cun su fogu ogn’alimentu an cotu
comente coghen maligna ogni bua
e inue su fogu no an connotu
sun ancora papende peta crua.
Tando su fogu pro s’umanidade
est sìmbulu de vera civiltade.
11. Sale (1’12”)
Peppe, una cosa fàghemi a cumprèndere
ja chi cheres passare in cuss’istrada.
Nachi in s’edade presente e passada
meda su fogu at chélfidu rèndere
però inue ària non b’ada
comente faghes su fogu a l’atzèndere?
Chi mi dias risposta mi ricreo
ca no b’atzendes si no bi so deo.
12. Màsala (45”)
Ma s’abba netzessitat de piusu
ube b’at caristia e b’at sicagna
ca sa categoria ’e sa campagna
tand’istat sempre abbaidende a susu.
Sos chi sa fide santa an pro cumpagna
bogan in giru a santos e Gesusu
cando li mancan s’abba netzessària
ma no pregan po fogu e ne po ària.
13. Sozu (1’01”)
Sale, in custa iscena finimila,
cant’e a tie b’aio cumpresu
ca da ch’isparo cuetes in fila
s’ària la dividin mesu-mesu
e asa ’idu intro de una pila
b’at unu filigheddu ’e fogu atzesu.
E-i sa pila ermética est serrada:
bi est su fogu e ària non b’ada.
14. Sale (1’11”)
Ma cussa est tropu una palte minore,
non bastat po ti fagher sa rejone
ca deves osselvare ogni motore
at bisonzu de aspiratzione:
s’ària ispinta dae su pistone
da ch’est cumpressa isvilupat calore.
A ti nd’abbizas custa cantu rendet
chi da s’ària su fogu si atzendet.
15. Màsala (47”)
E gai, Sale, non mancan sos motos
cando in mesu s’ària che tzacas.
Ma sos primos romanos finin dotos,
ammenta chi non fini concas macas:
pro prima ana pensadu a sas cloacas,
a sas termas, a sos acuedotos.
E s’Urbe Dea tra sas friscas undas
l’an fundada ’e su riu in sas ispundas.
16. Sozu (1’02”)
S’est una parte a s’àtera vicina
devimos fagher paris una gita.
Su motore a iscópiu, medita,
paltit che unu colpu ’e carabbina
ca bi naschet de fogu un’ischinnita,
ponet in atzione sa benzina.
E-i su fogu isvilupat calore,
ponet in funtzione ogni motore.
17. Sale (1’06”)
Ma ti nde dao ispiegatzione
ca cussu l’isco deo e l’ischin totu.
S’est chi su tubbu ’e aspiratzione
s’est ostruidu o meda si est ridotu
e s’est a terra de cumpressione
cussu motore non ponet in motu
ca s’ària bi cheret po natura
po poder caminare sa vetura.
18. Màsala (43”)
Ma non bi manchet puru s’abba mia
si no s’atzendet totu, caru Sale.
Poi a Sotgiu narrer li cheria
si a tie non ti nde paret male
chi sa pàtria sua est immortale
po cuddas abbas de Santa Lughia,
sa funtana perenne ’e cussu logu,
ma tropu dannu bi faghet su fogu.
19. Sozu (1’04”)
Canta totu sas abbas immortales,
inue t’an a dare pregiu e pesu.
Ma faeddende ’e Roma in sos canales
ue la faghen nàschere an cumpresu:
amméntati, paganas sas vestales
chi tenian su fogu sempre atzesu
ca si mancat su fogu fine fea
pensa chi fatu at Silvia Rea.
20. Sale (1’10”)
Ma Sale sa disputa non ritirat,
cheret restare ancora in su motore.
ue Màsala s’abba sua mirat
infatis de bi esser at s’onore:
ma b’est sempre una vèntola chi girat
tirende ària a su radiatore.
E podet caminare totu s’annu
ch’a a su motore non li faghet dannu.
21. Màsala (46”)
Làssal’istare a Màsala in pasu
e s’ària chi tenes ti mantene.
Castàlio, in su desertu ’e su Parnasu,
si bufas de cuss’abba cantas bene
e unu calche a sa roca Pegasu
iscudet e iscaturit Ipocrene.
A zampillare s’abba bi resessit
e ària e ne fogu no bi nd’’essit.
22. Sozu (57”)
Però leamos àteru caminu,
non frimmamos in-d-una bagatella.
Adamo cun sa cópia gemella
peldet su bene ’e s’eternu giardinu:
Deus bi ponet unu cherubbinu
chi faghet die e note sentinella.
Ma po poder tentare cussu logu
l’at postu in manu un’ispada ’e fogu.
23. Sale (1’13”)
Si est malàida sa persona umana
si notat fintzas ch’est pàllida in cara.
Cussu b’agatat una cura rara
cando si ch’andat a zona montana:
siat a Gennargentu o a Limbara
sempre a inue b’at ària sana.
S’ària po su fìsicu est aggiudu
ca li dat garantzia ’e su saludu.
24. Màsala (44”)
Sotgiu, chi rimas as iscuisitas,
si t’aventuras ja no ti distraes.
Ma pro sos primitivos sas piaes,
ammenta, fin sas feras malaitas:
gai das sas piantas segan naes
e si faghen sas primas palafitas.
Ma de sas abbas las faghen in mesu,
non las faghen in-d-unu fogu atzesu.
25. Sozu (1’01”)
Cussos antigos si podes pregunta
ma tòrrache a su tempus meda atesu.
Da chi sas belvas lis daian pesu
in s’abba sa salvesa l’an raggiunta
ma de sos palos brujadu an sa punta
po no si pudrigare ’e s’abba in mesu.
Si sa costa brujada jughet susu
sa linna in s’abba resistit piusu.
26. Sale (1’12”)
Ma sempre an tentu s’ària in tutela
s’osservamos sos primos esemprares.
Jampaian sos rios e sos mares
cun remos, poi inventadu an sa tela
sos navigadores pius esemprares
tando in sa barca bi an postu sa vela.
Sa vela navighende si est distinta
ca da s’aera mia fit ispinta.
27. Màsala (37”)
Su fogu ardente cun s’ària sana
che-i s’abba no poden dare frutu
ca Gesu Cristu sa Samaritana
la torrat sana in s’oru ’e unu putu:
s’andamos poi a sas notzes de Cana
no bi at ària e ne fogu allutu
ca su primu miràculu divinu
l’at fatu cambiende s’abba in binu.
28. Sozu (56”)
Ma Sale cun sas naves ch’est in mare
inue s’orizonte no est giaru
però ti naro, amigu meu caru,
su fogu est chi ti devet guidare.
Puntas un’oju a s’istella polare
e un’oju est puntadu a unu faru:
b’at fogu in basciu e b’at fogu in altu
po ti salvare ’e sas undas s’assaltu.
29. Sale (1’02”)
Ma s’ària in dogni ocasione
est bistada terrìbbile e bonigna
ch’at innalzadu in su mare s’insigna
cand’at abbeltu a prima s’istradone:
sos Fenicios da Tiro e da Sidone
nde sun bénnidos finas in Sardigna.
E non balet chi contra bi disputan
ca po ndi ’ennere sa vela est ch’isfrutan.
30. Màsala (45”)
Ma pro cussu, Frantziscu, non t’ispantes
si cantende los ses cun passione.
Ammenta chi de pùrpura e cotone
cussos fini sos primos cummerciantes:
l’isportian a dogni natzione
ma fin puru sos primos navigantes.
E no sun dae s’ària famados
ca si sun in su mare immortalados.
31. Sozu (1’00”)
In sa gherra sa parte manna est mia,
si tirat bentu, o Màriu, pioes.
Su fogu presu a corros de sos boes
faghet a elefantes pauria,
Pietro Micca est unu ’e sos eroes
chi ch’est mortu intro ’e sa galleria
ca nd’at betadu a terra sa raina
a da ch’at postu su fogu a sa mina.
32. Sale (1’02”)
Ma s’ària no est in mare sola
ch’acumpagnat sa vela in su viaggiu
ca l’isetat sa zente campagnola
cand’ingraninde su trigu est in maggiu.
Da issa ’entulaiat su massaggiu
cando teniat su trigu in s’alzola:
cand’andait su ’entu a deretu
nde podiat bogare ranu netu.
33. Màsala (42”)
Si pensas a su cibbu corporale
cussu lu tenes dae s’abba ebbia.
Su Tevere ’e s’eterna capitale
si atraessat, Sale, est abba mia
e-i su Po in mesu de Pavia
est unu cursu ’e abba naturale.
Pro sa Senna famosa est Parigi
e a Londra la bagnat su Tamigi.
34. Sozu (55”)
Tue tantas tzitades mi as tzitadu
ma passa ’e su Vesùviu in su situ
e-i s’Etna chi est pius mannitu
ammenta cantu fogu at bumbitadu
e m’ispiega poite ogni abbitu
focolare domésticu est giamadu.
In giru a unu fogu a meraviglia
ja si riunit s’intera famiglia.
35. Sale (1’06”)
Ma s’aera bi est in dogn’iscena
ca si no as fagher fine bruta.
Suta s’abba bi tocas pische e rena
però no bi risistis un’iscuta
si as sa bòmbola ’e ària piena
b’istas e si no faghes fine bruta.
Chentz’issa non si vivet in su mundu,
nemmancu in mare bi calas a fundu.
36. Màsala (42”)
Dae s’abba amos frutos netzessàrios,
Sotgiu, su fogu a ite lu preferis?
Si semus totu a su fogu contràrios
o puru no t’ammentas de janteris
chi pro culpa ’e sos incendiàrios
mortu in Làconi at bator avieris?
E cussu chi su fogu postu ada
ja che cheriat sa manu segada.
37. Sozu (56”)
Non mi ch’’eto istanote in cuss’istrampu
poi bi chelzo torrare a incue.
Tantas boltas asciutu no est su campu
e non nos cheres dare s’abba tue:
tando bi cheret su fogu ’e su lampu
ch’ispacare la faghet una nue
ca su fogu l’ispacat perra-perra
e nde faghet falare s’abba a terra.
38. Sale (1’07”)
Si torramos de Làconi a sa serra
sa realtade, Mario, valuta.
Cuss’aéreo at fatu fine bruta
cando s’est abbasciadu in cussa perra
ca l’est mancada s’ària dae suta
e po cussu est chi ch’est caladu a terra.
Ma si b’esserat ària de piusu
s’aéreo che fit baltzadu a susu.
39. Màsala (43”)
E gai, Sotgiu, su fogu ti canta
ca ses unu poeta preparadu.
E-i su die chi t’an batizadu
chissà su fogu si bi fit acanta
ma ammentatinde chi t’an samunadu
sa testa in su lacu ’e s’abba santa.
E cand’as esser in s’ùltima agonia
ca ses sididu pedis abba ebbia.
40. Sozu (55”)
Non ti la nego s’abba cristallina,
diat esser a sa fide un’ofesa.
Ma a sos batijares ti avicina
s’est chi sa parte l’as bene cumpresa:
cando mai non bides sa madrina
chi at in manu una candela atzesa?
Arrivat cun sa gràtzia ’e Deu
ma assente non b’est su fogu meu.
41. Sale (1’02”)
Deo m’apoggio a s’àtera coluna
ca chilco inue tenzo sa tutela.
Cando sun arrivados a sa luna
b’an piatzadu rea una bandela:
no b’at ària, po malafortuna,
non s’est ispiegada cussa tela.
E dai cussu est cosa istabbilida
chi si non b’at aera non bi at vida.
42. Màsala (44”)
Meritas, Sotgiu, unu cumplimentu:
su cuncetu no est bistadu feu.
Ma pius bellu mi paret su meu,
custu l’ischimos pro isperimentu:
somministradu t’an su sacramentu
in nomen de s’Ispìritu e de Deu
e de su fizu chi dêt esser Gesusu
ma non ti ch’an betadu fogu susu.
43. Sozu (46”)
A da chi ses cun megus bista atentu
e cumpréndela si non l’as cumpresa
ca su fogu est su màssimu elementu
chi s’oltretumba tenet a grandesa.
Po ischire chi b’est su sacramentu
bi at in cheja una làmpana atzesa.
E sas ànimas chi pedin agiutóriu
salvat su fogu de su purgadóriu.
44. Sale (57”)
Ma in s’ària, bi deves pensare,
sun basadas sas òperas sovranas.
Oe arrivas a telefonare
finament’a sas zonas pius lontanas
ca s’aera bi solis isfrutare
inue sun sas undas hertzianas.
Bies sa parte mia cantu importat
chi s’aera sa ’oghe ti trasportat.
45. Màsala (43”)
Però nemmancu tue m’interrompas
de Samugheo in sa gara ’e ocannu.
Sotgiu, eo permito chi bi lompas
finas a atzender unu fogu mannu
poi b’acudin cun s’abba sas pompas
e che l’istudan e non faghet dannu
ca s’ària de Sale l’alimentat
invece s’abba mia l’annientat.
46. Sozu (50”)
Cherias fagher un’òpera ’e vaglia
ma non resessis in s’intenzione.
Da ch’est iscopiada una bataglia
cun sa pompa adananti ti bi pone
si lu frimas su fogu ’e sa mitraglia,
si lu frimas su fogu ’e su cannone.
Sa vitória a mie mi apartenit
e a b’andare a tie non cumbenit.
47. Sale (1’05”)
Ma subra mia est ogn’òpera artera
ca in totu su globbo aera b’ada.
Dogni minutu e ora in sa chidada
aéreos chi altzan in s’aera
e-d-est per mesu meu cullegada
dogni confine ’e sa terrestre isfera.
Mai s’efetu meu s’est arressu:
cun issa b’at benèssere e progressu.
48. Màsala (42”)
Sos fantes unu a s’àteru a fiancu
candu jughian s’inimigu in facia
ube de abba no b’aiat tracia
ca fit dognunu débbile e biancu
e cando s’abba est bénnida mancu
urinaian a una burracia.
E non papian fogu ne chisina
e sos soldados bufaian urina.
49. Sozu (48”)
E cando mai chi non l’as cumpresa
chi si ti manco deo est cosa grave?
Perigulende s’itàlica nave
fit in su fronte vicina a sa resa:
su fogu ’e sa Brigata Tataresa
a nois at salvadu in su Piave.
Ma los salvat su fogu fatu incue
non da s’abba chi bi tenias tue.
50. Sale (1’01”)
Ma si l’azis s’istória leggida
de cand’est bénnidu unu temporale
de su grande dillùviu universale,
baranta dies de abba sighida.
Est bistada sa ruina ’e sa vida,
distruiat ogn’èssere mortale.
Ma s’est su ’entu caldu postu in motu
e dai cussu est ch’at asciutu totu.
51. Màsala (40”)
Cando su ’entu si pesat lizeri,
Frantziscu, ti ristorat cussa frina.
ma po li dare s’abba volenteri
po totu sas fatzendas de coghina.
In bidda nostra b’at una femìna,
si ’asat sempri su funtanieri
ma non si ’asat un’incendiàriu
ca l’at brujadu binza e uliàriu.
52. Sozu (1’01”)
Màriu, insara in sas calamidades
de m’imbrogliare fis forsi in bideas:
de Làconi sas penas e peleas
ca sos moltos a nois contan frades.
Ma sas alluviones pius feas
ch’an dispaciadu interas tzitades.
Mai nd’at fatu su fogu a calvone
cantu nd’as moltu tue in Longarone.
53. Sale (1’06”)
Ma est s’aera unu donu divinu
sempre perenne a s’ómine vicina.
S’est una domo in logu montagninu
cando fit sa natura contadina
a ària b’an fatu unu mulinu,
su trigu cunveltiat in farina
ca isetais sa fortza ’e su entu
po poder maghinare s’alimentu.
54. Màsala (44”)
Dae s’abba provistas una chedda
nde tenimos in domo assiguradas
e su fogu est disgràtzia niedda,
est sa peus piaga ’e sas annadas
ca Mereu at cantadu a Crocoledda,
D’Annùntziu at cantadu sas cascadas:
sas cascadas famosas de s’Ispéndula
de Villacidru, sa ’idda ’e sa méndula.
55. Sozu (1’02”)
Ma su fogu bi cheret in coghina
dat pastu e iscaldidu ogni persone
e-i su fogu est chi brujat s’ispina
chi neta faghet dogni aidatone:
su fogu faghet sa pedra a calchina
e su cimentu po costrutzione.
Dae su furru chi tenimos totu
an sempre mandigadu pane cotu.
56. Sale (59”)
Ma si un’indevidu est in pena
ch’est sa salude sua andende male
s’ossìgeno li mancat dae sa vena
ca est s’ària sempre essentziale:
b’est vicinu a su letu ’e s’ispidale
sa bòmbola ’e s’ossìgeno piena
ca da s’iscentza est cosa istabbilida
chi si bi mancat cussu non b’at vida.
57. Màsala (43”)
E gai fatu as una bell’otada
de fronte a custas personas devotas.
Ma poi chi sas pedras sunu cotas
sa calchina ja cheret istudada,
da poi chi s’istudat impastada
e tando penso chi usare la potas.
So de Silanos, non lu nelzas a mie,
ca sa calchina si faghet inie.
58. Sozu (56”)
Ma sa pedra a calchina ’e fogu est fata,
a mie non che mandes a passizu.
Su fogu brujat de fogu ogni mata
ca in sa tanca a tie dat fastizu
e a Indira Gandhi in sa piata
moltu su fogu atzesu li at su fizu
prite s’ànima sua, considera,
su fogu che l’imbiat a s’aera.
59. Sale (1’04”)
Ma a ite, Peppe, fentomas s’aera?
Pares a mie faghinde un’isfida.
Si sa geografia l’as leggida
bene refleti e be-i cunsidera
chi dae s’aera est costituida
totu s’invólucru ’e s’atmosfera.
Si mi che resto deo a una perra
nara inue a finire andat sa terra.
60. Màsala (43”)
Sale, chi cheres legger s’iscritura,
cal’est su tou torracontu mannu?
Cando su ’entu nos batit tristura
e invece su fogu faghet dannu
però cando b’est s’abba sa pastura
non nos podet mancare totu s’annu.
E semus sempre ’e abba in s’isperàntzia
ca solu si b’est s’abba b’at bundàntzia.
61. Sozu (55”)
Ma forsi ’e terminare an como anelu
e lassamos su tema a una parte.
Elia fit in su monte Carmelu
ca de pregare teniat ver’arte:
invocadu at su fogu dae su chelu,
brujat sos deos de Pal e Astarte
e poi chi sas legges at detadu
in-d-unu carru ’e fogu ch’est boladu.
62. Sale (1’01”)
S’ària chi est cumpostu un’elementu
chi in sìntisi breve narrer poto
si de-i custa parte bi nde at chentu,
vintunu ossìgeno, s’àteru est azoto:
de custu bi nde at partes setantoto
……………..ebbia una nde at tentu.
Apo s’analis meu postu in mostra,
cherzo s’analis de sa parte ’ostra.
63. Màsala (39”)
Sotgiu, si dadu an s’órdine a tie
che l’’ogamus su tema dae manu.
Ma sa columba bianca che nie
est abbasciada a su riu Giordanu
ube Juanne a Cristos cristianu
cun s’abba pura fatu l’at inie
ca s’Ispìridu Santu dae su chelu
non falat a sa punta ’e su Carmelu.
