Pubricaus un’intervista, fata una pariga de annus a oi, a su poeta improvisadori Bruno Agus, omini balenti e amigu de sempiri de Làcanas
Ma como bisonzat de la fagher intrare in sas iscolas
Bruno Agus podit essiri bistu coment’’e su porta bandela de sa generatzioni noa de poetas a bolu, tenit 57 annus ma no ddus cumparit ca tenit trassas de piciocu. At fatu giai unu caminu longu in su mundu de sa poesia. Prus de trint’annus funti passaus de candu sa prima ‘orta est bessiu a su palcu e sa bogi sua at arregalau versus a totu is biddas de Sardigna. Nàsciu e pesau in Gàiro, trabagliat in s’ente foreste de sa Regioni Sardegna in Nùgoro. Po amori de Pina, diventada sa pobidda in su 2005, at lassau s’Ogliastra e si nd’est andau a biviri a Irgoli, in Baronia.
E chini t’at fatu connosciri is garas?
Deo sas garas l’as apo connotas in Gàiro, pro sas festas dae piseddu minore. Finas cando ancora no nd’iscultaia, mi frimaia a bider custos ómines cantende in palcu, cun totu sa zente iscultende chi s’intendiat sa musca ’olende, a pagu a pagu apo cumintzadu a cumprèndere sa bellesa e s’importu mannu chi teniat sa gara.
Comenti ti ses acostiau a custu mundu?
In bidda cando fia minore, bi nde teniat paritzos chi cantaian in poesia, ómines mannos chi cantaian bene, calicunu aiat fatu finas garas in palcu. Deo apo tentu sa furtuna de los aer connotos e de b’aer cantadu. Mi amento ca tenian unu modu de cantare a s’antiga, boltas meda che la finian brighende a su puntu de si negare su saludu. Una ‘olta cantende in-d-una domo fimis in 4 issos totu ómines mannos e deo ancora giovaneddu, e cando cantaiat calicunu mi ponia a rier sena peruna malìssia, e tando s’inchietaian, ma mi tenian meda rispetu.
Candu as incumentzau a cantai?
Sas primas abertas de ‘uca pro cantare las apo fatas solu, fatu de su bestiàmine, poi in sos tusortzos e ispuntinos cun amigos, bi nd’aiat de su tempus meu puru chi bene o male cantaian. Poi capitaiat ocasiones finas in cussas biddas de acurtzu a Gàiro, ca in Ozastra in totu sas biddas bi teniat zente chi cantaiat.
Sa prima gara in publicu, cando l’as fata?
Sa prima ‘olta chi soe pigadu a unu palcu, est istadu in su mese de Cabidanni de su 1980 in Ilbono. Mi aian giamadu, ca bi aiat una gara de diletantes a prémiu, prima lis aia nadu chi nono, ca fia tropu birgontzosu e a m’agatare in-d’unu palcu già fit una paràula. Sun torrados e sun resessidos a mi cunvincher, e apo atzetadu. Sa prima ‘olta cun poetas de professione, est capitada s’annu a poi in bidda pro sa festa de s’Ispìritu Santu, sos invitados fin Seu e Màsala, e cando fin prontos a cumintzare unu grupu de amigos mi ch’an fatu ’essire a fortza a su palcu. Cando mi so idu de fronte a sa zente de ‘idda apo tentadu de mi nde falare, e m’amento chi tiu Juanne Seu m’aiat aferradu a unu bratzu e m’at nadu “setze igue e non ti movas, si no istanote ti ch’addobbo”, e m’at fatu cantare a mala gana.
Cun chini t’est pragiu a cantai de prusu?
De sos ch’apo connotu e non che sun pius, poto narrer ca mi est piaghidu a cantare cun totus, Mura, Seu, m’est dispiàghidu a aer cantadu pagu cun Sozu. No apo fatu in tempus a cantare cun Antoni Piredda e Budroni, apo sempre cantadu cun piaghere cun sos mannos chi che sunu ancora oe, Zizi e Màsala, isperende de bi sighire a cantare in su tempus benidore puru.
E imoi cun chini ti pragit a cantai?
Como puru canto cuntentu cun guasi totus, caligunu ‘onu est bessinde puru, semus una deghina in totu, e ispero chi sa natura sigat a dare custos donos, acumpantzados dae s’umiltade chi non devet mai mancare in su poeta.
Tra totu is poetas chi as intendiu, e po ragionis de edadi no as póssiu connòsciri in pissu de su palcu, cun chini t’iat essi pràgiu a cantai?
Si aia tentu sa sorte de cantare cun sos mannos de prima, Tuconi, Piras, Sassu, Piredda, certu ca fia istadu meda cuntentu. In modu particulare però devo narrer ca aia tentu piaghere de cantare cun Piras e Sassu, ca a mie mi piaghet sa gara, namus ispinosa, chi bi tentzat unu pagu de disputa in mesu. Poi cun Tuconi b’aiat de imparare a cada aberta de ‘uca chi faghiat.
Nc’est una ‘idda chi ti pragit prun de is atras po sa passioni de sa gara?
Bi nd’at medas, un’istima particulare la tenzo seguramente pro Atzara, ma torro a narrer bi nd’at tantas chi diat a esser longu a las elencare.
Tui ses de Gàiru, auba non si fueddat sa limba de is garas poeticas. As tentu calicuna dificultadi a cantai in logudoresu?
Devo narrer sa veridade, chi dificultades mannas no nd’apo tentu, ca in Ozastra sos chi cantaian, cantaian e iscrian sempre cun cussa limba, e duncas est istada cuasi una cosa naturale. Certu difetos bi nd’aiat, ma a pagu a pagu cantende e letzinde cosas sardas mi so unu pagu acontzadu.
Prima de sa gara comenti ses? Trancuillu o non fait a t’acostiai?
Pro custu devias preguntare a muzere mia! Non naro chi mi paret una die de inferru, ma pagu bi mancat. Cando devo cantare m’atacat una tensione nervosa chi mi conditzionat a puntu de non dromire, ca no isco si sa note ap’a esser de muta ‘ona o muta mala, no isco sos temas chi m’an a dare. Poi deo si m’abitzo de calchi errore chi fato cantende, isto una chida pensende a cussu, est una chistione de caràtere, ca bido àteros collegas chi inveces sun meda pius trancuillos, e pius soe creschinde in sos annos e peus mi est faghinde, forsis ca intendo pius sa responsabilidade, ca a fagher una gara no est giogu comente calicunu podet pensare.
Cali funti is diferéntzias mannas, de candu as cumintzau tui a imoi?
Sa gara cun sas formas suas est semper uguale, oe bi at biddas de mancu chi faghen sa gara, ca sos comitados medas bortas benin cunvintos dae sas agentzias de sos ispetàculos a ponner àteras cosas in sas festas. Poi sa festa no est pius intesa e isetada comente si isetaiat prima, sa gioventude est perdinde s’abitùdine a iscultare, a tenner passéntzia, oe cheren intender sonos e avolotu, inue non b’at bisonzu de iscultare, ca de mover sa conca est pius fàtzile a mover sos pese. Custos ambientes conditzionan sos poetas puru, proite bi at logos ue si cantat sempre bene, e certos logos inue non si resessit a fagher una gara ‘ona. Un’àtera cosa chi no andat bene pro chie improvisat est ca sas piatas non sun bene illuminadas cun cuddas lampadinas de prima, chi faghian lughe a sa piata e a su palcu sena disturbare, oe ponen cuddos faros chi disturban e lassan a boltas su restu de sa piata in s’oscuru, e nois tantas boltas non bidimus bene mancu sa zente chi nos iscultat.
Cal’est sa megina po non fai mòrriri is garas?
S’iscola, e una diferente politica culturale de sa Regione. A no esser intrada ancora sa poesia improvisada in sas iscolas de Sardigna no est una cosa chi nos faghet onore. Sa gara devet intrare in sas iscolas in forma de cunvegnos e dimustratziones pràticas de cust’arte chi pro pius de unu séculu est istada sa reina de sas festas in totu sas biddas. Pro fagher connoscher a sos giovanos, cale est sa vera cultura e identidade insoro, si si resessit deo so cunvintu chi in pagos annos sos giòvanos torran a iscultare sas garas, comente est sutzessu in sas biddas bascas, a ube in calchi gara si contan 10.000 ispetadores, cuasi totu giovaneddos. Cun sa poesia cantada in sas iscolas intrat puru sa limba sarda, in forma meda pius simple pro sos chi, a dolu mannu, non la faeddan nemancu in famiglia. Gai sas garas non morin, ma antis, an a torrare a tenner su postu de onore in sa cultura e in sa traditzione nostra.
Su tempus benidori de is garas cali est?
Ispero chi sa gara torret a tenner su ruolu chi at semper tentu, in su tempus coladu. Rappresentante de una forma de arte ùnica e rara, chi a custos livellos, no esistit in peruna àter’ala de su mundu, chi est s’amparadora de sa limba, sa chi finas a oe l’at mantesa bia e propagadora de cultura, Un’arte antiga e in su matessi tempus sa pius moderna chi esistit, ca si deo tra un’ora devo pigare a su palcu a fagher una gara, cussa gara devet ancora nàschere, duncas est semper noa, che s’abba chi ’essit frisca de una funtana e non torrat in segus.
Màuru Mura
Cenarba, su trexi de gennargiu de su 2023
Foto: Archivio Domus de Janas
