Sa piata est in Sini, s’annu su 1982 e sos cantadores sunt Peppe Sozu e Antoni Piredda chi an dadu vida a una gara de ispantu pro sa festa de Santa Jara. Custu est su segundu tema: Sozu cantat sa veridade e Antoni Piredda sa faula. Sun 64 otavas bellas, una mezus de s’atera chi custos duos improvisadores de virtude ant intregadu a totu sa zente. Cando an cantadu in Sini Antoni Piredda lompiat sos 77 annos e Peppe Sozu sos 67
- Sozu (1’14”)
Nos armamos de bona volontade
po divertire su pópulu unidu
chi s’est in sa piata riunidu
cun istranzos de ogni facultade.
Unu segundu tema at arrividu,
tocada a mie mi est sa veridade:
l’apo iscobelta a s’abbelta ’e sa busta
e mi parit sa cosa pius giusta.
- Piredda (59”)
S’est chi sa vena abbundante agguantat
sighimos sa poética disputa.
Sa prima palte si est finida e ruta
e no nd’isco sa zente si si lantat
ma po tratènnere ateruna iscuta
de tema un’aterunu si nde cantat:
devo jogare sas caltas in tàula
ca m’est tocadu a cantare sa fàula.
- Sozu (1’19”)
Sa via tolta o sa via ’ereta
po connoscher bi cheret cumpeténtzia.
Deo non so un’assu de innosséntzia,
in dogni campu raggiungo sa meta:
però m’aggradat sa mia cusséntzia
a la tenner continu pura e neta.
E non tenzo ’e pecare paurìa
atacadu a sa veridade ebbìa.
- Piredda (45”)
Si m’est tocadu cussu chirriolu
bi penso deo po sa palte mia.
Si canto che poeta saldignolu
calchi fàula che la ponzo in bia:
da poi faulalzu no so solu,
ja b’at zente a mi fagher cumpagnia.
Ca cant’e cantu in dogni comunu
sos chi naran su giustu pagos sunu.
- Sozu (59”)
Cussa a che l’inguller mi dat tragu
da chi la cantas de su palcu susu.
Deo ’e sa veridade so su magu,
de nd’aer meda non mi so illusu
però de oro si nde agatat pagu
e arga si nd’agatat de piusu.
Tue bi giostras in sa cantidade
e deo penso po sa calidade.
- Piredda (57”)
Tue naras ch’as s’ànimu pulidu,
custu sa limba tua dichiarat.
Ma Piredda a responder si preparat,
tue as calchi pecadu cumitidu
ca puite dogni èssere naschidu
o chito o taldu fàula nde narat.
A vìvere sintzeru no resessit
puite calchi fàula che l’’essit.
- Sozu (51”)
Cussa proposta mi ponet in brios
invece de mi ’atire malumore.
Aer sa veridade est un’onore,
sun de sàmbene sos menzus butios
e totucantos sos pecados mios
deo los naro a unu cunfessore.
E non devo cuare sas peràulas:
no mi ch’ando a sa cheja a narrer fàulas.
- Piredda (47”)
Però sos faulalzos sun avetzos
e paret chi las tenzan preparadas.
B’at catzadores in tzeltas incontradas
da piciocos si sunu fatos betzos
e nàrana: cun trinta fusiladas,
catzende nde an coglidu trinta petzos.
Però sa veridade est giusta e santa:
de cartucias bi nd’at chentuchimbanta.
- Sozu (56”)
Ma nara ite nde ’ogas de-i custu
da chi l’as nada e cun cale pretestu?
A tie no ti at crétidu su restu
ca totu b’ana su póddighe infustu
invece deo si naro su giustu,
abbizadinde, so sempre modestu.
E non mi podes narrer faulalzu
catzadore non so ne molinalzu.
- Piredda (46”)
Su faulalzu est pienu ’e pijas
e s’at unu programa istabbilidu
e tue su fusile si ti allijas………
e m’incontras che un’individu
e mi domandas s’ap’’idu peldijas,
mi’ deo ti rispondo: no nd’ap’’idu.
Prite si naro chi bi sunu igue
tando b’andas e ti las bochis tue.
- Sozu (1’05”)
Antoni, àteras cosas mezus canta
tantu oe est sa catza andada male.
Non b’at puzone in peruna pianta,
de selvaggina bi at pagu signale,
però si ses de fronte a Villasanta
da chi ti jamat a su tribbunale
che catzadore non podes cumpétere:
ti ch’imbiat in càmera a riflétere.
- Piredda (52”)
Sa fàula la tenzo po domìniu
prite sempre mi restat in sa mente.
Non m’importat perunu patrocìniu
de magistrados o de presidente
che unu ch’at cummissu un’omicìdiu
mi narat sempre chi est innotzente.
Bi an a fagher giros goi e gai
ma veridade no nde narat mai.
- Sozu (52”)
Repitimilu de fronte a sa zente
ca a sa prima no t’apo iscultadu.
Si a su tribbunale ti an giamadu
chi ses de fronte a unu presidente
si abbereru ses tue innotzente
non l’as a narrer chi ses imputadu.
Tando no nd’’essis dae cussas àulas
ca ses abbetuadu a narrer fàulas.
- Piredda (45”)
Peppe, cantas comente aversàriu
comente dogni saldu cantadore.
De sas fàulas so su criadore,
lu naro cando mi ’enit netzessàriu
e cando mi faghet cómudu e favore
non bi la naro cando est a contràriu.
De fàulas nde naro note e die
ma sempre cando andat bene a mie.
- Sozu (46”)
Ma si semus umpare in cussas àulas
chi faeddemus b’at necessidade
e ti lu naro in custas peràulas
comente chi mi esseras unu frade
prite deo non devo narrer fàulas,
tue non deves narrer veridade.
Ca si ses innotzente, considera,
tue etotu ti ch’’etas in galera.
- Piredda (43”)
Osselva fina unu teracu ’onu
s’est faulalzu de professione
cando cogher si cheret un’anzone
mandigare lu cheret a s’indonu
e da chi bi lu chilcat su padronu
narat: si che l’at giutu su matzone.
Cun-d-una fauledda chi propagat
si màndigat s’anzone e no lu pagat.
- Sozu (52”)
In debbadas mi paret a cumbàtere
unu chi faghet cussa mansione.
Si non bi est passadu su matzone
nara: prite sas culpas ch’’etat a àtere?
Ca pro s’aer mandigadu un’anzone
isse s’at guastadu su caratere
e non li nelzas chi est teracu ’onu
a da ch’at imbrogliadu su padronu.
- Piredda (44”)
O Peppe, si m’iscultas e cumpatis
chi pones a sa crìtica riparu
deo s’anzone apo godidu gratis
e naro: fidi unu pranzu raru
ma tue a lu leare si b’imbatis
ti lu faghen pagare a preju caru.
Tando s’isfida ponimos igue
chi bisto mezus deo chi non tue.
- Sozu (46”)
Però tue ti faghes a bisera,
unu teracu póberu e mischinu.
Su padronu si movet a continu
e la pensat de atera manera:
po unu lanzu anzone mesulinu
tando a tie ti ch’’etan in galera
e ti ponen in s’àteru cuadru,
prima ses faulalzu e poi ladru.
- Piredda (47”)
Tue tota sa crìtica procuras
ma sa fàula est tropu netzessària.
Si sa riforma bi est finantziària
o Peppe, coment’est chi t’asseguras
a sas visitas de sa tribbutària
si ti domandat totu sas faturas?
Mi tando b’intran sas fàulas tuas,
nessi sa meidade ti nde cuas.
- Sozu (53”)
Non ti ponzas in cussas aventuras:
lassa chi deo, Antoni, t’incuadre.
Non deves esser ne ladru e ne padre,
sas veridades sun sas pius seguras,
e ammenta chi totu sas faturas
las deven agatare dae sa madre.
E tocat chi cun issos ti la ’idas
ca las agatan ue sun partidas.
- Piredda (37”)
Fàulas b’at de dogni tzitadinu,
nde narat finamenta su poeta.
Tue chi tenes unu buteghinu
fàulas b’as afaca a s’isceta
puite ’endende calchi pagu ’e ’inu
che pones calchi pagu ’e abba neta
e ti nde ’antas a manu ’e padronu
nende su ’inu tou est tropu ’onu.
- Sozu (56”)
Ma su ’inu lu lassa po un’istante
cun sas faturas caras e baratas:
deo no b’intro in cussas malefatas
ca veridade prefero bastante.
Ma si crasa unu faulalzu agatas
nende: muzere tua est cun s’amante.
E tue po una fàula sua
andas e bochis a muzere tua.
- Piredda (32”)
Sa risposta Piredda ti preparat,
su cales la presentas a s’istante,
est sa chi da sa faula s’imparat
dogni èssere a si fagher birbante.
E si muzere tua est cun s’amante
nara sa veridade si ti narat:
no nde l’’ogas da ’uca unu faeddu
si li ficheras sa punta ’e s’’ulteddu.
- Sozu (51”)
So a bene e a male abbetuadu,
deo mi poto girare a dogn’ala.
Si m’at sa mia fémina ingannadu
una rughe traspolto solu a pala
ma si su faulalzu a tie at nadu,
ammentatinde, una fàula mala
s’isposa ch’est a tie obbidiente:
asa moltu una fémina innotzente.
- Piredda (43”)
No ando a la ’ochire cun podere
prite so faulalzu concepidu.
Però, Zuseppe Sozu, deves crêre
cantas isperiéntzias si at bidu:
maridos chi traighen sa muzere
muzeres chi traighen su maridu
e poi ……………….e cuntestos
mi’ ch’ambos duos si faghen onestos.
- Sozu (48”)
Ma non podet rinascher s’onestade
si b’este solu durat in eternu.
Però ti naro chi est sa veridade,
sa guida, sa via giusta e pernu:
a da chi b’at un’autoridade
chi amministrat in-d-unu guvernu
calisiat progetu issa preparat
a it’est chi sas fàulas las narat?
- Piredda (35”)
Nàrami, Peppe, a it’est chi cummentas
nelzende ch’apo sas bideas toltas.
Ma sas fàulas benin fina acoltas
si ’e bona manera las presentas
ca fina Santu Pedru, si ti ammentas,
a Cristos lu at negadu po tres boltas.
E si an nadu fàulas sos santos
ja nde podimus narrer totucantos.
- Sozu (49”)
Ma Santu Pedru diventat ridìculu
po cussas fauleddas chi at ispaltu
ca no lu poden ponner in risaltu,
de sa vida che sega cussu bìculu.
Ma veru santu est cando a pês in altu
lu an postu in rughe in su Janìculu:
de veridade at bestidu su mantu,
est tando chi diventat veru santu.
- Piredda (37”)
Ma, Peppe, no mi podes inibbire
chi no at fatu ’e ómine trassistu.
Cussu fit de astùtzias provistu
apo s’onore ti faghet ischire:
nesit chi no at bidu a Gesu Cristu
pruite fit timende a lu ’ochire.
E a pena est sa fàula aparida
in su mamentu si at salvu sa vida.
- Sozu (45”)
Sun de sa vida sos momentos feos
chi su giustu ch’imbolan in s’abbissu.
Ma da chi a Cristos miran sos Giudeos
issu at rispostu chi ja fiat issu
e non timet turmentos e peleos
da chi l’an in sa rughe crocifissu.
De su Golgòta pigat a sa veta
prite sa veridade est pura e neta.
- Piredda (45”)
A arrejonare de forma pitzinna
no bi at mancu sodisfatzione.
Cantos romanzos iscriet sa pinna!
Sun totu frutos de illusione.
Osselva: da sa fàula ’e Sinone
cando in Troja at unu caddu ’e linna:
una faula ch’at frundidu in terra
at terminadu degh’annos de gherra.
- Sozu (49”)
No isco inue agatas su ’alanzu
da chi m’as presentadu cussa iscena
prite su chi asa mandigadu a pranzu
non lu podes negare poi a chena.
No at valore perunu romanzu
si ’e veridade no b’at un’a pena:
bi cheret una parte ’e cosa mia
ca si no est soltantu fantasia.
- Piredda (47”)
Su pastore in campagna si diletat
màssimu s’at bidea ’e s’arrichire.
Prit’est chi de s’anzenu si profetat
cun pàsculos ch’at gana ’e nde godire?
Leat abba e la ponet a buddire
e in mes’a su late che la ’etat
e cun fàula misciada a cuss’imbrogliu
si pienat su sou portafogliu.
- Sozu (42”)
Ma lassa sos pastores cun sa chedda
s’aimis sos romanzos in consigna.
Una risposta a mi dare t’impigna,
sa chi ti naro no est cosighedda:
in sos romanzos Gratzia ’e Ledda
iscritu at sa misèria ’e Saldigna.
Ca no podiat restare a sa muda
narat sa veridade nuda e cruda.
- Piredda (49”)
De Gratzia Deledda su paberi
nach’at iscritu, at s’ìsula derisu
però su pius grande cavaglieri
chi cun su versu aladu si est detzisu
mi’ chi cussu fit Dante Alighieri
su ch’at cantadu inferru e paradisu.
E s’as de la cumprendes sa fortuna
veridade no bi nd’agatas una.
- Sozu (51”)
Antoni, tue puru ses poeta,
chi ses collega ’e Dante ti nde ammenta:
a ch’arrivare a ue est issu tenta
ma non la podes raggiungher sa meta.
Sa Divina Commédia presenta
che cando esserat una barzelleta:
si gai la presentas in s’istante
tue as distrutu sa fama ’e Dante.
- Piredda (37”)
Ma Dante Alighieri dae ora
at chilcadu in sos astros sa foltuna.
A Donati Picarda sa suora
ch’at collocadu in su regnu ’e sa luna:
andadu be-i at zente isploradora
e no b’at àpid’ànima peruna
ne suoras, ne padres e ne pabas
ca in sa luna no bi at mancu crabas.
- Sozu (44”)
Est mezus chi sa limba ti remunas
ca no at Dante fàulas iscritu
Tue lu ses cantende in custu situ
ma cras ja ti cunfessas e digiunas.
No asa mai contadu sas lunas,
chissà cantas bi nd’at in s’infinitu
ca a b’arrivare ses tropu pesante
a ue ch’este arrivadu Dante.
- Piredda (46”)
Dante chi de poeta at una sédia
s’òpera sua no est miserina
ma però, Peppe, a cumprender remédia
inue est sa cosa pius genuina.
Si Dante at cumpostu una cummédia
e li an dadu su tìtulu ’e divina
no est ca est su mezus campione,
est ch’apoggiadu at sa religione.
- Sozu (40”)
Cun-d-una facia tosta che-i sa tàula
ses insistinde in cussa pantomina.
A inue so deo ti avicina,
non la podes negare sa peràula:
si l’an dadu su titulu ’e Divina
tzeltu no podet esser una fàula
ma si sun totu fàulas incue
tando mancu rejone tenes tue.
- Piredda (38”)
Su paragone chi ti ’ato ’e fronte
mi’, no ndi ’essit da intro s’inferru.
Ossérvati de Dante s’orizonte
chi est forte meda pius de su ferru:
nara s’as bidu sa barca ’e Caronte
jutende sos dannados a s’inferru.
Ti domando po custa realtade
nara si est fàula o s’est veridade.
- Sozu (54”)
Colvu nieddu o càndida columba,
visitare non chelzo cussu nidu.
Ma tue a sa fàula ti arrumba,
poite in cosas gai ses bessidu?
Però su mundu est convintu chi at bidu
Dante cussos tres regnos de oltretumba:
su divinu poema si rispetat,
po veridade dognunu lu atzetat.
- Piredda (35”)
A mi rispondes, Peppe, atentamente
si de sa gala ses su veru artista?
Mi’, no ti so fatende palte trista
chi canto su chi m’est apartenente
prite Dante l’at bidu cun sa mente,
no nelzas chi l’at bidu cun sa vista.
Cussu passadu est in fantasia
e faghet parte a sa fàula mia.
- Sozu (45”)
Una tua banale inventzione,
nemmancu iscusa a sa zente as pedidu.
Ma Dante a-i cussu est arrividu
e po cussu l’an fatu campione:
ischidadu esserat o drommidu
totucantu l’at bidu in visione
e nos nd’at presentadu cuss’imperu
e totu l’atzetamos po esser beru.
- Piredda (35”)
Dae sa veridade chi est lontanu,
Peppe, diversas sun sas veridades.
Lea a Omero, poeta grecanu,
ti nde narat de tantas calidades:
ti at cantadu s’iscudu ’e Vulcanu
e-i sa fama ’e sas sete tzitades.
Ma cuss’iscudu ’e pena e de guai
mi’ chi Omero no l’at bidu mai.
- Sozu (54”)
Mi ponet dogni frase in bona muta
ma apretza de Omero sos talentos.
Archeòlogos distintos e cuntentos
in cussa terra an iscavadu suta
e agatadu bi an sos fundamentos
inue lu fit Troia distruta.
E bona palte de su chi at cantadu
ch’est tota veridade an acertadu.
- Piredda (36”)
Beni cun megus, chelzo chi ti proes
de Achille s’eroe mirmidòne
e-i su mastru sou a campione
o Peppe, a lu pensare si ti moes:
at generadu dentes de leone,
dae sas dentes bi at nàschidu eroes.
O Peppe Sozu, ca sàbiu sese
nara ch’est veridade si bi crêse.
- Sozu (40”)
Mira ca, Antoni, ses andende male:
ti lu repito de fronte a sa zente.
Rispondo in-d-una frase geniale
e poi t’ispiego su comente
ca totu su chi est subrannaturale
no est mai difìcile niente.
Bi dêt esser in mesu su misteru
però sa zente l’atzetat che beru.
- Piredda (44”)
Arrejonende ja ti crês profundu
ma sese che un’àteru oguale.
Ma girat s’universu totu in tundu
e arrejona ’e custa causale
e no li nelzas subrannaturale
ca puite sun cosas de su mundu:
las ischin e las leggen in totue
e las podimos fagher deo e tue.
- Sozu (41”)
Però, Antoni, abbiza una senténtzia
chi tue as malamente decretadu.
Non mi deves prestare ubbidiéntzia
però lu chelzo totu cummentadu.
De s’ànima a negare s’esisténtzia
nara chie ti at autorizadu:
no nde podes bogare proas giaras
e comente ch’est fàula mi naras?
- Piredda (36”)
Caru collega, no sias areste
e no ti fetas cudrele e fieru
ca sa fàula tenet una ’este
chi passizat in s’universu interu.
Tue mi naras chi su chelu b’este
e deo ti rispondo: no est beru.
Como est a fagher sa detzisione:
chie de nois duos at rejone?
- Sozu (43”)
Bi est chelu, inferru e pulgadóriu,
est veridade chi bi at gosu e pena
e t’assistit su santu in cussa iscena
a da chi a isse pedis agiutóriu.
Santa Jara nde ’ogat s’ostensóriu
e si fuet s’almada saracena:
tue ’e fronte a sa ’idda totacanta
nara ch’est faulalza cussa santa.
- Piredda (42”)
Sighi e arrejona de sana pianta
comente faghet s’ómine pretzisu.
Deo po palte mia apo detzisu,
a una palte che la lasso franta:
deo ammito chi l’apan fata santa
ma no nd’isco si b’est su paradisu
prite si los domandas cantos sunu
mì chi tzeltesa no bi nd’at niunu.
- Sozu (36”)
Ma deo l’apo su chelu raggiuntu
e bido veridade in cussa zona
però sa tua no est palte ’ona
ca a tie t’est batinde a malu puntu.
Antoni Santu, in sa corte ’e Lisbona,
at fatu faeddare su defuntu
cun-d-unu gestu o cun-d-una peraula
e proa tue a mi narrer chi est fàula.
- Piredda (39”)
A isparare a pallas de nie
a su chi tocat no benit defuntu:
motivu ’e ti risponder mi as aggiuntu
ja chi l’asa pensada de gasie.
No so deo ’enzende a malu puntu
ca a malu puntu so ’atende a tie
ca cun sa fàula e cun facilidade
’oghéndeche che so sa veridade.
- Sozu (45”)
Devimos allegrare s’ambiente
ca a la distraer b’amos interessu.
Mi’ chi no so cantende a su revessu,
canto sa veridade solamente:
est atzeltadu istoricamente
chi custu fatu est própiu sucessu.
Ma a sa veridade non ti arrendes
e mi lu negas ca non lu cumprendes.
- Piredda (44”)
Làssal’istare sa sede divina
ca este una die neulosa.
Si tue nde cumprendes calchi cosa
tando daminde sa proa ladina:
nara si tenes una calarina
e si est unu pagu difetosa
cun sas fàulas tuas la difendes
ca si naras su giustu no la ’endes.
- Sozu (54”)
Fauleddas de una calarina
de s’imbrogliu mi parin un’inventu
ma su chi segno deo in sa foglina
restat che un’eternu monumentu.
Sa sana veridade est lìmpia e ladina,
non la distruet ne abba e ne bentu
e no b’at faulalzu chi l’iscollat
ca a perunu assédiu non mollat.
- Piredda (39”)
Aiò, e non mi ch’’essas pala-pala
o Peppe, cun costàntzia arrejona.
Siat padronu o siat padrona
sa calarina ch’as postu a un’ala
ma si la deves bender s’ebba mala
a s’acuerente li naras ch’est bona.
Cun fàulas sos viscios li reparas
prite sa veridade no li naras.
- Sozu (41”)
O siat ebba mala o caddu ’onu
a ite mi lu pones in caminu?
Oriolu non tenzas e pedinu
chi non ti lasso deo in abbandonu
ca si ses tue su veru padronu
ja deves aer unu bulletinu.
Sa veridade garantzia dada
e t’’enit male si s’ebba est furada.
- Piredda (47”)
O Peppe, ’e s’argumentu no bi as alches,
faghe de mi cumprender sa manera.
Est menzus càlchi faula chi falches
bendende calchi cosa in sa fiera:
b’at calarina chi ti dat a calches,
be-i nd’at chi no cheret sa gropera
ma a chie b’’enit po s’istabbilire
tue non bi lu faghes a ischire.
- Sozu (47”)
Mi parit ora ’e la fagher finida
e damos a su tema sos adios
però sa veridade est sa guida
in custa terra cantu istamos bios
e s’iscultades sos cossizos mios
nades sa veridade tota vida
chi non bos faghet de dannu niente
e a Antoni non li ponzedas mente.
- Piredda (42”)
Tando si la faghimos terminada
ponide mente a sa veridade:
(e) lu cumprendides cun facilidade,
sa garantzia pius bella dada.
Eo sa fàula ja l’apo cantada,
l’apo cantada contra volontade
prite sa fauledda si l’abbrutzas
l’ischides totu chi at sas ancas mutzas.
Màuru Mura
Foto: Archivio Domus de Janas