Sa lege 482 de su 99 intutela e defensa de sas limbas minoritàrias naschet a pustis de annos e annos de rivendicatziones pro otènnere s’atuatzione de s’artìculu 6 de sa Costitutzione italiana: La Repubblica tutela con apposite norme le minoranze linguistiche. Unu printzìpiu giustu, chi però briaiat cun sos ideales fundantes de s’Istadu italianu: s’unidade polìtica, duncas culturale e linguìstica de sos italianos (a nàrrere su beru galu in fase de realizatzione).

Sas ùnicas limbas chi si podiant bantare de èssere tuteladas dae sa Costitutzione in antis de su ’99 fiant sa francu-proventzale de sa Badde de Aosta e sa tedesca e ladina de su Trentinu, tuteladas dae acòrdios internatzionales cun sos Istados lacanàrgios, ligados istoricamente a custas etnias. Sas àteras limbas abbarraiant a un’ala, perdende onni die tretu in su caminu de isvilupu e normalizatzione chi in Trentinu e Badde de Aosta fiant giai realidade.

 

A torrare giustìtzia a sas àteras minorias e a dare atuatzione prena a sa Costitutzione italiana est istada s’aprovatzione de sa Carta europea de sas limbas regionales o minoritàrias, una costitutzione de sas limbas podimus nàrrere, chi custringhiat sos Istados a leare torra in manu sa chistione linguìstica, a s’interessare de su problema, e a arribbare a una ratìfica. S’Itàlia non podiat fàghere a mancu de rispetare s’impignu e in su ’99 chircat de s’allineare cun s’Ue e de prenare unu bòidu giurìdicu pròpiu emanende sa lege 482.

In Sardigna sa Regione in su ’97 aiat aprovadu sa lege 27 chi previdiat unas cantas cosas de importu mannu in contu de limba, chi torrant meda cun sa 482.

 

Bidimus tando ite cunsentit de fàghere custa lege.

Una cosa curiosa meda de pònnere in lughe est s’artìculu 1:

1. La lingua ufficiale della Repubblica è l’italiano.

2. La Repubblica, che valorizza il patrimonio linguistico e culturale della lingua italiana, promuove altresí la valorizzazione delle lingue e delle culture tutelate dalla presente legge.

Curiosu, beru? S’Istadu pro sa prima bia decrarat chi s’italianu est sa limba de sa Repùblica, cosa chi non bi fiat iscrita mancu in sa Costitutzione e, galu prus curiosu, lu narat in una lege chi diat dèvere tutelare sas limbas minoritàrias. A pustis, “promoet” sa valorizatzione de sas àteras limbas.

 

In s’art. 2 sunt elencadas totu sas limbas amìtidas a sa tutela:

1. In attuazione dell’articolo 6 della Costituzione e in armonia con i princípi generali stabiliti dagli organismi europei e internazionali, la Repubblica tutela la lingua e la cultura delle popolazioni albanesi, catalane, germaniche, greche, slovene e croate e di quelle parlanti il francese, il francoprovenzale, il friulano, il ladino, l’occitano e il sardo.

Comente bidimus agatamus un’àtera borta su tedescu, su ladinu e su francu-proventzale, cun una tutela in prus duncas e, pro sa prima bia, sas àteras limbas istòricas presentes in su territòriu de s’istadu italianu, comente a su sardu. Istòricas e non reghentes, est a nàrrere chi non sunt tuteladas sas limbas de sos immigrados de oe e naramus, nemancu tzertas realidades istòricas comente a Sinti e Rom.

 

A onni modu, pro sa prima borta su sardu e sas àteras minoriassunt tuteladas, bidimus in cale manera.

Primu recuisitu fundamentale pro sa tutela est sa delimitatzione territoriale, est a nàrrere, in pràtica, chi sas comunidades devent decrarare de apartènnere a sa limba amìtida a sa tutela.

Pustis, sighint sos artìculos chi pertocant s’iscola, ue sa lege faeddat craru, sa limba de minoria podet èssere impreada in s’oràriu curricolare paris cun s’italianu in totu sas matèrias. S’iscola detzidet sa manera e sa programmatzione sutaponende totu a sas famìlias e a sos organos cullegiales. Custu passàgiu est importante: sa limba intrat in s’iscola cun sa matessi dignidade, paris cun s’italianu, ma tocat a lu prevìdere in antis e a lu programmare. Custa cosa diat pòdere èssere una dificultade si pessamus a unu pùblicu pagu sensibilizadu e a bias cunditzionadu dae pregiudìtzios, ma s’interventu de diretivas regionales comunas in acòrdiu cun totu sas entidades chi s’interessant de iscola, podent giùghere a una sensibilizatzione e a una programmatzione generale chi siat de profetu pro sa limba. Sa lege, in prus, previdet peri cursos de formatzione pro insignantes e adultos cun s’agiudu de s’Universidade.

Sighint sos artìculos chi pertocant sa limba in s’amministratzione pùblica: in totu sos òrganos cullegiales est permìtidu de impreare sa limba tutelada, in iscritu e in forma orale e, ue b’at carchi cussigeri chi non cumprendet sa limba, tocat a donare sa tradutzione. In sos atos ufitziales, delìberas, si podet pònnere sa limba minoritària paris cun s’italianu ma, in casu de cuntestatzione, faghet fide sa versione italiana…

 

S’impreu de sa limba minoritària est cunsentidu peri in dae in antis de su giùighe de paghe.

A pustis tenimus unos cantos artìculos chi pertocant eja sa coufitzialidade, ma peri su bagàlliu culturale de sas comunidades tuteladas, est a nàrrere: toponomàstica e antroponomàstica. Pro custa cosa sa lege non ponet làcanas: sos entes locales podent valorizare sos nùmenes de logu traditzionales, ma peri acostiare su nùmene “ufitziale” italianu a cuddu istòricu. Sos nùmenes de pessone podent èssere bortados in sa limba de minoria e peri sos sambenados sighende una pràtica burucràtica bastante lestra.

 

Sos ùrtimos artìculos pertocant un’àteru setore importante meda: s’impreu de sa limba de minoria in sos mèdios de comunicatzione, ràdiu e televisione, etc. Est possìbile a fàghere acòrdios intre sa tv de Istadu e entes locales pro trasmìtere programmas in sa limba de minoria, e in sas emitentes locales; cosa solu in parte realizada pro su chi pertocat su sardu e non solu.

A custu puntu nos paret craru chi, finas cun unas cantas limitatziones, sa lege 482 cunsentit a beru de fàghere meda e in setores diferentes. Ma in Sardigna a ite puntu semus? Si podet nàrrere chi in trèighi annos sa Regione e sos àteros entes locales si sunt ativados pro abèrrere isportellos linguìsticos, peri cun sa lege 27, e de organizare cursos de formatzione pro gente manna in sas biddas. Fintzas s’Universidade est faghende sa parte sua in sa formatzione de sos insignantes (Progetu FILS), e sas autoridades iscolàsticas sunt faghende gasi etotu. Duncas in Sardigna semus arribbende a bellu a bellu a un’atzione sistemàtica e generale in su protzessu de normalizatzione linguìstica.

 

Su disafiu però oe est un’àteru: sa ratìfica de sa Carta europea. Infatis, s’Itàlia no at galu sutapostu sa Carta a su votu parlamentare e, cun sa revisione de ispesa de s’Istadu, sa lege 482 arriscat de èssere minimada non solu a livellu finantziàriu, ma a livellu sustantziale, cun su perìgulu de esclusione de sa tutela a limbas comente a su sardu sarvende petzi tedescu, francu-proventzale e ladinu cun una ratìfica partziale. Custu diat èssere pro su sardu unu dannu mannu chi diat pònnere in perìgulu sa minoria nostra chi, non totus l’ischint, est sa prus manna in intro de s’Istadu italianu.