In sa bidda ’e Santari ocannu puru, su primu dominigu de su mesi ’e is incungias (de trèulas o austu), si fait festa manna in sa praccia ’e cresia chi oi s’accerriat Piazza Marconi e chi in su tempus passau fut Sa corti ’e is Piras, po fai onori a dus piciocus chi si coiant segundu sa mora de sa genti messaia.

 

Festa manna po una dì norìa chi portat allerghìa e cuntentesa a is santaresus totus, a issus chi bivint de sempri in bidda e a is tantis chi torrant de cussus logus di atesu, po su pagu tempus chi su traballu in continenti dus premittit, e, po is meras foristeris chi tenint prexèi de assisti a sa coia fata a sa mora antiga de sa genti maurreddina.

 

De su mesi ’e làmpadas de su 1968 in Santari sa Pro Loco fait sa Coia Maurreddina e de s’annu 1976 s’est cunvèniu po su primu domìnigu de su mesi ’e is incungias. Est precisu a nai ca sa Pro Loco de oi e totus is santaresus depent e depeus fai onori a is piciocus de ariseu, Ovidiu Balìa po primu e meras atrus chi candu sa Pro Loco depiat nasci ancora, ant principiau custa festa manna po arregordai sa simplicirari e a su propriu tempus sa bellesa de sa coia antiga, po lassai a is piciocus de oi una sienda preciàra po issus e po is fillus de issus. Ariseu fut una cosa in su pagu, oi est una cosa manna, una dì norìa, una bellesa po totus: onori a Ovidiu Balìa e a totus is piciocus chi ant tentu conca po chi custa dì de festa ’essit arrinescia aici cumenti est arrinescia.

 

Su nomini maurreddina non bolit nai chi siat una coia foras de sa religioni cristiana, arregordat sceti is foristeris chi in s’antighirari, fuìus po cali si ’ollat sorti de s’Africa, funt aprolìaus in custas terras de su Sulcis e de Santari. Est sa coia segundu su creu de sa religioni cristiana; is sus sposus funt coiaus de su ministru de sa cresia aici cumenti si funt coiaus is babbus, is mamas e is aiaius incioru prima de issus, in su tempus passau. Is paperis de sa cresia nant ca in su Sulcis in s’antigòriu nci funt duas Cappellanias: una fut Tratalias e s’atra fut Santari; e po cussu ca a Santari si fent is coias de totus is sus sposus chi bivènt a prova de sa bidda. Sa Cappellania fut unu grandu arrogu ’e terra cun d’una cresia manna in sa bidda prus importanti de totu su logu. A Santari fut e est sa cresia de Santu Nicolau aundi fu custorìu  su SS. Sacramentu; po fai is funcionis de sa cresia po is animas de su populu, fut prepostu unu Cappellanu e de tempus in tempus fut presenti Muncenìori po cunfremai sa minoriràri de totus is biddas e is furriadroxus de sa Cappellania; de cussus logus de attesu sa genti ’enera a cuaddu, a carru a bois e is prus arricus a carrossinu.

 

Sa dì de sa coia a mengianu chitzi duas tracas tiràras de dus de is mellus iùs, cuncordaras cun arrampus de murta, manugus de trigu, froris de paperi ’e sera colorau, accarraxaras cu is fànugas arrandaras e mantas tessias a su triaxu, sighias de is cumbiraus, parentis e amigus cun su bistiri bellu po is dìs norìas àndant a ndi pigai is sus sposus de sa domu de is babus. Sa traca prus bella, sa mellus cuncordara, est po sa sposa, su babbu, sa mamma e is testimongius de issa; s’atra est po su sposu, su babbu, sa mamma e is testimongius de issu.

 

Sa sposa est bistìa a nostrara cun su bistiri ’e sera a matas (chi est de genti arrica, si nou sa robba est prus andànti, sigundu su comenti de dognunu), portat mucaroi biancu, mantillia ’e sera e is prendas de oru chi su piciocu e is srogus d’ant donara comenti presenti po sa coia. Su sposu bistit su bistiri bellu de orbaci e sa camisa bianca totu beni traballara a puntu ’e nù e a pei de musca, beni imbironara e cun is maingas prenciaras a sonetu; is feminas coiaras portant su bistiri ’e sposai cun sa mantillia e is prendas, a chini ddas tenit, po si nou su mucaroi biancu; totus is cumbiraus portant is mellus bistiris po fai onori a is sus sposus.

 

Sa dì de sa coia est sempri stetia una dì norìa, una dì de festa manna po totus: parentis, amigus, bixinu; sa genti messaia accullera is cumbiraus cun dignirari e allerghia e donàt a totus, drucis, una tassa ’e binu bonu e su pani ’e sposoriu a sa saluri e bona sorti de is sus sposus. Oi in dì is piciocus de sa Pro Loco dònant a totus unu cocoedu pintau, su pani ’e sposoriu, cumenti donànt is mamas de is sus sposus in su tempus passau, aici comenti nos oi donaus is cunfeturas, po signali ’e bona sorti.

 

A sa mora antiga is mamas de is sus sposus ghètant sa gratzia (fata cun follas de arrosas, trigu, granus de sai e dinai) a is fillus e a totu sa cambaràra e apoi sègant su pratu po signali de saluri, bona sorti, vira longa e chi sa coia siat a vira. Prima de brintai in domu is mammas faint sa gruxi a is fillus, inginugaus in su treminàxu ’e s’enna, cun d’una tassa ’e aqua e ndi dus ’onant a bufai, ca s’aqua est signali ’e vira. Ainantis de si poni a papai in sa mesa beni cuncordara cun sa tialla bianca e prena de dogna beni ’e Deus, sa sroga de sa sposa s’inginùgara prima a su costau de sa mesa de is sus sposus e apoi de sa mesa de is cumbiraus e nàrat s’oracioni po sa mesa manna e po sa mesa pitica po chi Deus benedixat is fillus e totu sa cambaràra. Si fait festa fincias a notti manna e in custa dì norìa is sonus de canna e is cantaras dònant prexei e cuntentesa a totus.

 

A du torrai a fai s’annu chi ’enniri si ’ollit Deus, cun saludi, cuncordia e allerghìa.