Conce Bosa 008S’abba de su riu est lughente e non b’est cinnu de mòida peruna. Est comente unu mirallu chi che torrat sos colores e sas formas de totu su chi s’acrarat in su caminu suo. E contat andande lenu un’istória fata de caras e manos diferentes, de zente e de traballu, de sudore e sapidoria. A lu pompiare in dies craras su Temo paret unu colovru istichiu intre sas meravillas de sos montes incraràndesi a su mare. Arribbande a Bosa incantan sos colores de Sa Costa a un ala e sa particularidade de sa sas formas de Sas Contzas a s’àtera. In sas fotos antigas non si biden sas coloriduras de cussu costone de monte costoidu dae s’imponéntzia de su casteddu.

 

S’osservan però cussas formas chi a un ala e a s’àtera de su riu torran uguales comente ch’esseren cara a pare. Su logu de sa vida fitiana unu e su logu de su traballu s’àteru chi abbarat a s’istória comente testimonia de un’arte chi at permìtidu a sa bidda de èssere connota in totu s’ìsola. S’atividade de sas contzas est istètia de importu mannu pro sa cultura e pro s’economia de Bosa e cussos muros mesu rutos sighin galu a contare a chie los pompiat dae su ponte betzu un’istória bella e gloriosa.

 

S’indùstria de sas peddes in Sardigna fiat connota giai in Casteddu a incomintzu de su 1300 e a Tatari ch’est arribbada a primos de su1500. InBosa dae su 1600 at a èssere s’atividade chi prus l’at a dare fama e richesa. Fatas in preda e ludu o preda e carchina custas domigheddas chi acumpanzan s’andare de su riu, sun a duos pianos: in basciu fiat su locu de sas bartzas muradas e cun sa parte de intro in linna de chercu o de castanza; s’agataian inoghe finas su gallitu de marmu o de linna, su putu de s’abba, sa pressa pro che bogare s’abba dae sa pedde e sa matèria chi bisonzaiat a contzare.

 

In s’àteru pianu s’agataian sos ferros postos in sa bòveda pro apicare sas peddes, sas mesas fatas de marmu de Carrara e sas màchinas pro cruncuire sos traballos de sa contza. Apicados a s’ala de sas mesas bi fian sos ferros de pònnere pro sos trabballos manuales. In custu pianu bi fut logu puru pro cassas de linna inue si mantenian sas peddes giai traballadas e una pesa chi s’impreavat cando si bendian.

 

Totu su chi s’ischit oe de cust’atividade naschit dae carchi documentu, dae sas fotografias impiueradas dae su tempus e dae sos ammentos de chie custu traballu l’at connotu. Sas peddes arribavant a Bosa dae medas biddas de Sardigna, ma finas dae s’Àfrica e fian de boes, bacas, traos e vitellos. In su 1800 si traballaian cun su mètodu nadu contza lenta, atividade chi arrechediat ses meses de traballu e chi si faghiat in tres tempos. Sas peddes si ponian a modde in abba ebbia si fian friscas, si nono si ponian a modde in abba e soda; tando si che colaian in sa carchina pro che fàghere rùere su pilu, si ponian subra su gallitu pro che tirare totu su pilu e si torraian a ghetare a modde.

 

A pustis de sa prima pulidura sa pedde si poniat a modde cun abba e brutesa ‘e cane chi rechediat a che tirare totu sa carchina e pro non li lassare perunu fiagu si torraiat sa pedde a modde cun fozas de murta, pràtica arrumada giai in sos annos Sessanta de s’Otighentos cun s’impreu de su tannino. Fatas custas cosas sas peddes si che giughian a su pianu ‘e susu pro las pònnere a isventiare a pustis de las àere trabballadas in sas mesas e cun sos ferros adatos: s’istira pro istirare, s’istira pro arrasare, sa palmella, su cristallu e su pètene de ferru. S’atividade de sas contzas bosincas fiat connota ca aiat ischidu collire sos cambiamentos innovande in ue bi fiat su bisonzu de lu fàghere, ma mascamente pro sa capatzidade de s’organizare de custas impresas.

 

In su 1834 Vittorio Angius chistionat de 28 impresas, in su 1860 fian 23 pro arribare a sas 15 de su 1887. Sos nùmenes de duas famìlias sun de importu mannu pro custa atividade: sos frades Solinas e Mocci Marras e sa dita Sanna Mocci, ùrtima famìlia chi at a resèssere a mantènnere s’atividade finas a sos annos ’60 de su séculu passadu. A sos primos de su 1900 custas impresas an azardadu a innovare sa manera de contzare sas peddes comporande màchinarios chi permitian de las trabballare in su giru de 45 dies. Sos tempos de traballu fian sempre tres ma s’azudu de sos machinàrios pro iscuder sas peddes o pro las cracare aiat illepiadu su trabballu de sos operajos.

 

Custos ùrtimos teniant cussèntzia de traballadores e s’ammentat chi in su 1902 non si sian presentados a traballare arrennegàndesi cun su mere Mocci Marras chi che los catzaiat dae su traballu si non comporavan sa peta e sas ortalìtzias dae sa butega sua.

 

S’istória de Bosa est acapiada a frimmu a s’istória de sas contzas, ma cando si pompian a cudd’ala de su Temo ponet tristura a las bìdere ricas e bellas ma chene allegas. Custu siddadu est belle totu interradu dae su piùere de sos séculos, ma fortzis b’est s’isperàntzia chi calicunu li torret s’allega a cust’istória antiga. Dae inoghe a pagu at a èssere apertu unu museo comunale, nàschidu e créschidu dae s’idea e dae sa passione de Vincenzo Mozzo chi est istétiu assessore a s’urbanìstica e chi semper at tentu sa voluntade de torrare vida a sos trastes de famìlia e a cuddos recuperados dae sa chirca sua.

 

Abbèrrere su portale de una contza podet pàrrere pagu pro cussu chi in su 1989 est istétiu classificadu dae su ministru de sos Benes culturales e de s’Ambiente Facchiano unu monumentu natzionale, ma est comente chi siat su comintzu de unu contu: a agatare sas allegas no est discansosu ma cando si sèperan sas prus adecuadas, tando su contu comintzat a essere bisu.

 

 

Alfabeto de sa conza

 

Arrasare = rasare la pelle

Cristallu = un cristallo molato dalla parte che poggia sulla pelle

Cuzos = vasche in muratura

Dibudare = eliminare le imperfezioni

Ferros de ilmasciare = ferri che servivano per togliere il pelo dalla pelle

Ferros de iscaranare = ferri usati per la scarnatura

Ferros de bussare = ferri usati per stirare dopo almeno quattro mesi di lavorazione

Ferros de rasigare = ferri impiegati per l’ultima rifinitura

Gallittu = cavalletto

Pètene de ferru = pettine di ferro

Palmella = palmellatrice a mano formata da un tampone di sughero

Rigare = quadrigliare