Su parcu naturali regionali de Tepilora est un’area naturali protegia de sa Regioni Autonoma de Sardigna istituia de su 2014. Su catodixi de lampadas de su 2017 s’area de su parcu, cun s’aciunta de atrus trexi cumunus intru de Barbagia, Baronia e Bassa Gaddura, at otentu de s’Unesco s’arreconoscimentu de Riserva de sa Biosfera. In Italia esistint dixiaseti Riservas de Biosfera, mentris sa Riserva de Biosfera Mab Unesco de Tepilora, Rio Posada e Montalbo est sa sola chi s’agatat in Sardigna.

Funt otumila etarus de padentis limpius, andalas, andaleddas, funtanas, fruminis chi bint cuatru Cumunus postus in mesu e unu benidori fraigau in sa basi de su svilupu sostenibili. Funt custas, massimamenti is carateristicas de su Parcu Naturali Regionali de Tepilora chi si allonghiat in s’ala prus a sus de is regionis storicas de su nuoresu e de sa Baronia in is territorius de is cumunus de Bitti, Lodè, Torpè e Posada.

De is milli metrus de artaria de su pranu graniticu de Biti finas a su delta de su frumini Posada, in mesu  spuntat su monti Tepilora, chi est a 528 metrus in pissu de su mari. Tenit una punta cun rocas, custu monti, e assimbigliat a unu triangulu chi castiat bia su lagu de Torpè, cun s’area prena de matas de Crastazza finas a Litos, unu de is padentis prus connotus de Sardigna, pigada de su Demaniu giai de su 1914.

Unu tempus fut umperada po ddue pasciri e po segai linna, ma in is annus otanta s’area dd’ant torrada a preniri de matas po su 16% e dd’ant apariciada po s’escursionismu e po sa protetzioni de is fogus. Aici fendu est diventada, po logica, riserva naturali. Pastoris cun crabas e brebeis donant una carateristica de importu a s’area de Su parcu. Sa zona in chistioni est pagu fraigada de s’omini e sa densidadi de popolatzioni est bascia meda e cuncentrada massimamenti in is cuatru cumunus chi eus tzirmoniau pag’ora. S’ambienti naturali allogat meda de s’orignaria crobetura vegetali de unu tempus, sighint a essiri connotus is habitas diversus b intru de issu chi ant favoressiu s’allogamentu de is species endemicas. Custu balit po is animali e finas po is vegetalis. Oi si ddue connoscint zona prenas de matas, prus che a totu iligis, orrolis e suergius e invecias in is sperrumas prus a sus si connoscit un’atra zona balenti meda in natura in currispundentzia de is zonas infustas. Custas donant vida a un’errica avifauna e allogant, galu de prus, un’animali chi esistit feti nnoi: sa pudda sultano.

Su parcu chi connosceus oi est diversu cunfroma a comenti fut stetiu pensau in is tempus passaus. Giai a partiri de is annus otanta e noranta in Sardigna si chistionaiat de ndi pesai areas naturalis protegias de sa regioni, massimamenti cun dus progetus: pesai unu parcu fluviali chi ponessit in mesu is cumunus de sa Baronia arta, cun sa pensada de dd’allonghiai finas a is cumunus de sa Baronia bascia e a ndi pesai unu parcu de monti cun su Cumunu de Bitti comenti de organizadori. Custas duas pensadas, est a nai no ant connotu su benidori, ma non funt stetias scarescias e difati funt su centru de su Parcu de oi.

Sa lei po ndi pesai su parcu dd’at aprovada sa Giunta regionali in su mesi de idas de su 2005 e in su friargiu de su 2008 este stetiu agatau un’acordiu intru de sa Regioni Sardigna, s’Ente Foreste, sa provincia de Nuoro e is cuatru cumunus chi funt a intru de su parcu. Ddus arremonaus un’atra borta, aici non feus a scescidura: Bitti, Lodè, Torpè e Posada.

Su frumini Posada est s’elementu chi acapiat beni sa zona de is montis a cussa de sa costa, oi est arreconnota intru de is areas Ramsar, chi funt zonas de importu mannu a livellu internatzionali, non feti po is abbas ma prus che a totu comenti de habitat de flora e de fauna carateristicas.

Su Parcu naturali regionali de Tepilora, paris a s’Erriu Posada e a su Montalbo fait parti de sa “Riserva de sa Biosfera”, arreconnotu de s’unesco po cicai de sarvai e allogai s’mbienti originali de su territoriu.

Sa finalidadi est cussa de acapiai beni sa relata intru de su monti cun su mari, chi funt is carateristicas prus manna de sa zona e agatai un’eculibriu tra is biodiversidadis, cichendu de donai un’imparu a sa genti chi ddue bivi. Ma non feti custu, atra finalidadi est cussa de fairi diventai una prenda totu sa zona, ponendu in peis atividadis comenti s’agricoltura, s’artigianau, sa cultura e su paesagiu.

Su territoriu de Tepilora, Sos Littos, sas tumbas e Crastazza tenit sa distitzioni de sa presentzia in su padenti mediteraneu sempiri birdi o padenti mediterraneu de sclerofille, aasociatzioni vegetali chi bit matas a portamentu arboreo chi presntant foglias tostadas, sempri birdis chi resistint a su soli forti de s’istadi.

Atra specialidadi est sa presentzia de sa mata de s’iligi. A suta de padeinti invecias teneus su lioni, s’arridelu a foglias mannas e s’alaferru.

De importu mannu finas s’ogliastru, su tzipiri, sa murta, s’arridelu a foglias strintas, su tramassu, sa tuvara, s’erba de santu Franciscu. Si connoscit puru calencuna specia de Orrosa de monti.

 

 

 

 

Màuru Mura

 

 

 

Dominigu, su bintinoi de cabidanni de su 2024

 

 

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – Imprentas 2023-2024. Legge Regionale 22/2018

 

 

Ativadi apariciada cun s’agiudu de sa Regioni Sardigna – Imprentas 2023-2024. Lei Regionali 22/2018

 

 

Foto: https://www.sardegnaturismo.it/it/esplora/oasi-di-tepilora