Cando cantaian manu-manu Peppe Sozu e Marieddu Màsala sa resultada de sa gara fut bella e assigurada in parténtzia. Unu cumprou jaru est finas in custu tema de Ballao, su primu argumentu tiradu a sorte in sa festa de Santa Vida, in su mese de Santu ’Aine, trintanoe annos e noe meses innanti de oe. Sun chimbantases otavas de prima calidade, pro sa bellesa e pro sa sustàntzia de s’arrejonu, cun sa naturalesa e cun sa sabidoria chi ondrat s’arte de custos duos poetas virtudosos.
Cando si sun abbojados pro custa gara tiu Peppe teniat 67 annos e Marieddu 46.
- Sozu (1’18”)
Ja non cherio in piata sa zente
chi da s’atesa restet in fastizu.
Como sighimos che babbu e che fizu
tantu de allegrare s’ambiente
ja chi su comitadu intelligente
at apagadu su nostru disizu
ch’in parte ’e unu tema mi collocat
e a cantare su tempus mi tocat.
- Màsala (48”)
In custa note de Santu ’Aine
cun zente meda pro nos iscultare
s’esórdiu ’atidu amos a fine
e prosighimos, Sotgiu, ambos umpare.
Ma sorteggende apo fatu un’afare
si comente tocadu mi est s’omìne:
de lu difendere ispero e mi atrivo
sen’ischire nemmancu a ube arrivo.
- Sozu (1’04”)
Nos ana duas lìnias traciadu
calchi cosa po fagher a ischire.
Da chi a mie su tempus mi an dadu
b’est passadu, presente e avenire
ma non s’ischit da ue at comintzadu
e ne a ue ch’andat a finire
ca su tempus, pensende a contu meu,
ja mi parit eternu cant’e Deu.
- Màsala (47”)
Chi siat sa vitória sigura
non poto narrer ne ei e ne nono.
Ma intantu ’e s’omìne m’impadrono
e poto narrer ch’est una figura:
si est una figura est criadura
e si so criadura arrejono.
Si arrejono disculzo e detzido:
su tempus no lu toco e no lu ’ido.
- Sozu (1’02”)
Fotografare sa mia figura
penso siat difìtzile un’impresa
ca est su tempus che-i sa natura
ch’immensidade regnat e grandesa.
A tie t’apo ’idu a criadura,
t’ap’a bider ancora a sa ’etzesa:
chi ti so a fiancu ti lu pro’,
tue ses imbetzende e deo no.
- Màsala (47”)
S’otada tua est bella che fiore:
permiti, caru Sotgiu, chi ti ’ante.
Ma deo ómine so e dominante
ca so unu terrenu abbitadore:
ammenta chi so nanu e so zigante
prite mannu mi bides e minore.
Apo sa nàschida, sa vida e-i sa morte
e apaltenzo a su sessu forte.
- Sozu (56”)
Comente cheres, ómine, cummenta,
m’aggradat dogni tou paragone.
Ma est su tempus in dogn’istajone
e in alba e tramontu, ti nde ammenta:
t’apo ’idu cun s’anchighedda lenta,
t’ap’’idu ’etzu andende a bastone
prite s’edade la cumando deo:
deo ti nd’’ato e deo ti che leo.
- Màsala (47”)
Mi meravizat comente ti fidas
e in dananti atraessu ti pones.
Mira sa die in oras divididas,
cussas sun totu mias atziones
e-i sas dies apo fatu a chidas
e-i sos meses totu a istajones.
Est s’interessu meu totu intatu
e tue tempus, nàrami: it’as fatu?
- Sozu (1’00”)
Non mi lu deves ponner su marranu,
tue moris e deo resto ’iu.
Bato in s’ijerru s’unda a dogni riu,
si sicat a su caldu, casu istranu,
po sos fiores tenzo su ’eranu
e poi s’elva la sico in s’istiu
poite ’e s’elva ’ilde so padronu
e a la fagher sicare so bonu.
- Màsala (45”)
Si ch’intramos incue ohi-ahi!
Ses dubbiosu e no ses siguru.
Si esaltas su tempus menzus gai
tra passadu, presente cun futuru:
cando mi naras chi non moris mai
cheret narrer chi ses nàschidu puru.
Però nàrami cando ses naschidu,
in cale data e in cale nidu?
- Sozu (51”)
Ma cale data narrer eo poto
s’a mie mi est propìtzia dogn’era?
Ma cumandare a tie in cantu loto
poto e làssami istare sa chimera:
in s’ijerru ti pones su capoto
e in s’istiu ses in canotiera.
Àbbidos ti nd’aggiungo e ti nde leo
e ti ’estis comente chelzo deo.
- Màsala (48”)
Ma a inube leare cheres fua?
Mira chi sa rejone si guastat
ca Deus unu punzu ’e terra crua
at aferradu e poi m’impastat:
fatu mi at a immàgine sua
e m’at dadu s’alenu e gai bastat.
E poto narrer chi a Deu so fizu:
e tue a chie tenes assimizu?
- Sozu (54”)
Bae, non mi nde isfascias su casteddu
mancari ti che pighes a su bancu.
Gióvanu as una fémina a fiancu,
a betzesa as afaca su ’acheddu:
in prima via as cùcuri-nieddu
e-i como ses cùcuri-biancu.
E diventadu ses biancu nidu
ca t’at su tempus sa conca ispilidu.
- Màsala (46”)
Ma deo sos omines chi costruo
distintos in sas òperas de alte.
Da ube b’at perìgulos mi fuo,
permiti chi arrive o chi palte:
a da chi so minore tzeltu suo,
no est bellu su late chi ch’iscalte.
E mama mia mi at postu su pannu:
a tie chie est chi t’at fatu mannu?
- Sozu (41”)
A mie non mi podes controllare
ca sezis bois minores e mannos.
Tue ses cundennadu a imbetzare
invece deo non cambio pannos:
nàrami, da chi tenes otant’annos
si leas una fémina a s’altare.
Est invanu a t’èssere isposadu
proite ca su tempus t’at trampadu.
- Màsala (45”)
Ma proite ’e su tempus ti nd’ispantas?
Como chi in tema l’as a nd’aprofitas
ca sas òperas mias sun tantas
a su passadu si faghimos gitas.
Seghende naes dae sas piantas
m’apo fatu sas primas palafitas
e riparadu mi che so inie
sentz’aer domandadu órdine a tie.
- Sozu (50”)
Mi’ ch’eguales sos annos non sunu
prite sa diferéntzia bi est tanta.
Si coltivas sa própia pianta
ti l’ispiego a momentu oportunu:
so convintu su ’inu ’e s’otantunu
chi ’essit pius bonu ’e s’annu otanta
ca su tempus in montagna e marina
dadu a sa ua at pius zucherina.
- Màsala (43”)
Bae ch’a tie nudda no ti pedo,
cando chelzo m’ischido e mi che dromo.
Apo pensadu a mi fagher sa domo
e totu sas distàntzias las medo:
deo so cuddu chi sas feras domo
e-i su tempus tou lu prevedo
e prima ’e arrivare no indonu
ja cumprendo s’arrivat malu o bonu.
- Sozu (47”)
Dae me ti est totu acunsentidu
o siat in sa sémina o s’alzola.
De ubbidire a mie ti consola
si cheres su tribagliu garantidu:
prima ’e aer ses annos cumpridu
su pitzinnu non mandas a iscola.
Tocat chi tue de mastru li fetas
ma a lu mandare su tempus isetas.
- Màsala (44”)
S’a iscultare sa zente ch’imbarat
incue chi bi discurrimos frima.
Andende a da innanti a rima-rima
ca est s’omìne chi totu preparat
a su pitzinnu chi andat a prima
su ch’ischit unu a prima l’imparat.
Ma s’interessamentu in cussa die
est de un’àteru omìne che a mie.
- Sozu (58”)
Nde so cuntentu chi tue l’impares
intelligéntzia cantu at abba in mare:
li deves totucantu ispiegare
chi sas iscolas diventen altares
ma prima ’e fagher sas elementares,
pensa, chimb’annos che deven passare.
Deo bi devo esser a vicinu
ch’at de brincare su primu iscalinu.
- Màsala (47”)
Mi dispiaghet cando ti distraes
chi torrende mi pares a piseddu.
No che jutemus sa conca in s’isteddu
ne bolemus peressis che sas aes:
so deo su chi in manu apo sas giaes,
e su pinzellu e-i s’iscalpeddu
ca so mere de fagher su chi chelzo:
dipingo, isculpo e serro e abbelzo.
- Sozu (56”)
Non ti la lês sa vida a sa bonacia
e a su tempus s’elogiu li dona.
Sas piantas osserva in dogni zona
chi ti càmbian forma, frutu e facia:
da chi tenet degh’annos sa vernacia
nara prite diventat pius bona.
Diventat tzeltu una robba pregiada
poite l’at su tempus imbetzada.
- Màsala (44”)
Non chelzo chi nde fetas un’iscena
si no de rier mi ’enit sa gana.
Làssala a mie sa tatza piena
ca da su tempus nudda tentu ana
ca sa vernacia in costa soliana
che la pianto inube bi at rena
ca a sa vernacia li cunfaghet cue:
nara, tempus, si mi l’as nadu tue.
- Sozu (45”)
Si a mie non giamas a s’apellu
eo ti ponzo, ómine, in pedinu.
Dae su tempus valore as continu,
otenes su pregiadu e-i su bellu:
pones su mùstiu in su carradellu
e-i su tempus lu faghet a binu.
Po lu bufare aisetas a mie,
non ti lu bufas sa matessi die.
- Màsala (45”)
Naro sa veridade cando canto,
cun sas busciacas in manu non resto
e chi so un’omìne non mi ’anto,
nudda domando e nudda t’impresto.
Ma so deo chi aro e chi pianto
e so deo chi allevo e ch’innesto.
Tue non bufas e ne t’imbriaghes
e cando no as manos ite faghes?
- Sozu (53”)
Ma ti nde devo apagare s’idea
da chi s’idea la tenes ribbella
ca ti guido in-d-un’annada intrea
comente compilare una pagella:
a da chi as piantadu una talea
cheret un’annu a esser barbatella
e-i sa ’inza ’etza in-d-una zona
est chi ti dat sa ua pius bona.
- Màsala (44”)
Veramente ja ses ómine mannu,
podes arrejonare reguladu.
Cando sas cosas bene as imparadu
tando non podes ruer in ingannu:
ca a l’innestare bi cheret un’annu
como risponde chie ti l’at nadu.
Permiti chi interroghe e la cumbine:
nàrami s’est su tempus o s’omìne.
- Sozu (52”)
Non ti che ponzo in buca su cabiju,
fis noe meses in sinu che piseddu
e b’istat duos meses su cateddu,
ùndighi meses de caddu s’anniju
e bator meses b’istat su polcheddu,
a noe meses naschet unu ’iju,
su puddighinu a vintiuna die:
devides isetare totu a mie.
- Màsala (44”)
Deo sas fortzas mias atziono
tra sos póddighes e-i sos sentidos.
Sos sémenes chi sun imbastaldidos,
o caru Sotgiu, los seletziono
e-i sos bonos chi fin distruidos
cussos de nou los perfetziono.
E totucantu su podere est meu
e non b’intrat ne tempus e ne Deu.
- Sozu (53”)
Non ti deves drommire che unu ghiru
cun su serracu faghinde segrestu
e ubbidi a mie taldu o prestu
si cheres aer frutos de ammiru.
Tue li podes fagher un’innestu
soltantu cando sa linfa est in giru:
si contra a tempus su tassu si fichit
invece ’e b’atichire no b’atichit.
- Màsala (45”)
Comente cheres inoghe l’aferra
bastu chi non comitas ingiustìtzias
ca fertilizo sa ch’est lanza terra
e cue non mi mancan sas delìtzias:
sos riparos bi ponzo cun sa serra
e benin totu sas frutas primìtzias.
Dae sa sìndria fin’a su melone
est totucantu fora ’e istajone.
- Sozu (58”)
Ma a mie non mi lesses in oblios
cun sas piantas betzas e pitzinnas
ca cumando sas fozas e-i sas linnas,
sas funtanas, sos mares cun sos rios:
da chi ti naro deo in sos istios
po ti bagnare ti pones sas pinnas
e invece in s’ijerru no ti bagnas,
andas a isciare a sas montagnas.
- Màsala (44”)
Sa cosa cheret, Sotgiu, arrejonada:
no b’istes a sas vìrgulas apitu
ca deo l’apo bene istudiada
chi poto superare caldu e fritu
e cando chelzo a s’altu infinitu
b’ando a mi fagher una passizada
o in terra o in su regnu de Netunu
e totu abbilidades mias sunu.
- Sozu (44”)
No andes como a ti fagher s’eroe,
deo ti naro: su tempus rispeta
e tìmela de s’unda sa mareta:
nd’as bidu malas deris cantu ’e oe.
E a da chi est su mare a foltza noe
in mesu non ti ch’intres in barcheta
poite s’unda faghet tropu pesu
e si t’arriscas che moris in mesu.
- Màsala (46”)
A mi los lassas istares sos mares?
Nd’’ogo da s’abba su sale a ispantu.
Gai rispalmiare poto tantu
e bi so deo e tue non cumpares:
pensadu apo a sos pannellos solares
e a unu eólicu impiantu.
Osselva cantu so inteligente
e puru tue non m’as dadu niente.
- Sozu (55”)
Isetende su sole in s’umbra restas
ca devet arrivare s’istajone.
Ma dae cataclismas e tempestas
est avénnida sa collisione:
si sun inabbissadas sas forestas,
su tempus las at fatas a calvone.
Sa miniera podet aer rénnida,
cosa chi cun su tempus est avénnida.
- Màsala (47”)
Non mi faeddes de avenimentos
pro chi sias famosu che poeta.
non m’apo a morrer, Sotgiu, analfabbeta
e sun sos mios interessamentos.
Istudiadu duos movimentos
apo de custu nostru pianeta:
ómines de s’iscéntzia chi sun mastros
cumprenden in sas undas e in sos astros.
- Sozu (53”)
Cun megus non ti ponzas in afannos
antzis bi deves ponner contivizu
ca si chelzo t’allìvio sos dannos
ma pone in pràtica ogni meu consizu.
Sa fémina a da poi ’e chimbant’annos
nara prite non podet tenner fizu:
che sa pudda a ciochire ponet s’ou
però passadu ch’est su tempus sou.
- Màsala (44”)
Unu poeta ch’a tie est simìle
mai cummitet deviat errore
ca totu naran chi ses su mazore,
da mazore no torres a umìle.
Ma sa fémina est sessu gentile
deo invece so dominadore
e non ti sias, Sotgiu, ismentigadu
chi in tema a mie est s’ómine tocadu.
- Sozu (52”)
Bae, su tema tou non ti leo
e non nde chelzo fagher una briga.
Ma s’’e su tempus no sighis s’istiga
ogni progetu distruo e afeo:
su chi s’agatat dae s’era antiga
est diventadu unu petzu ’e museo.
Ma mi nara: proite est diventadu?
Su tempus su valore bi l’at dadu.
- Màsala (44”)
Arrejonas cun veru galateo
como ch’abbeltu as cussu sipàriu.
No isbagliemus cussu itineràriu,
beni ca a manu tenta ti nde leo
e visitamos un’anticuàriu
e che passamos, Sotgiu, in su museo.
Ma non los at su tempus arrichidos
ca so deo chi los apo abbellidos.
- Sozu (53”)
Si in cue nde faghimos sos cummentos
non timo a m’aer mancu cuntestadu.
Ma sos acuirentes sun atentos
da ch’as duos aratzos presentadu:
unu est fatu dae su seschentos,
s’àteru fatu est ocannu passadu.
Dognunu che li ponet ojos susu,
nàrami: cale ’alit de piusu?
- Màsala (44”)
Ispero chi ti bastet custa sola
poi m’as a lassare sa matana.
Bi cheret ferros pro tunder sa lana
mancari paga siat cuss’iscola:
poi filada cun sa ruca l’ana
e a tesser si tessit cun s’ispola.
Sos aratzos sun sos mios ambos duos
e como nara: cales sun sos tuos?
- Sozu (50”)
Ma a mie su valore mi apartenit
e-i s’antigu ’alit de piusu.
Da chi tue aa sas bramas postu in usu
a faeddare incue mi cumbenit
prite s’as oe sas belveghes tusu
cheret ch’isetes a s’annu chi ’enit
ca prima de un’annu dat matana
a poder tunder de nou sa lana.
- Màsala (45”)
In tzeltos logos sa terra est asciuta,
cue bi discurrimos si ti frimas.
No b’at peruna risorsa in sas chimas,
tando bisonzat de falare a suta:
po nd’estraer sas matérias primas
deo mi l’apo sa trivella acuta.
Invece a tie ne oe e ne crasa
ja non t’iseto ca nudda mi dasa.
- Sozu (51”)
Ma a mie mi deves ponner mente
si no po te de logu no che nd’ada.
Oe sa terra est tota abbitada,
est su regnu ’e dogn’èssere vivente:
fit prima massa ’e fogu incandescente
e cun su tempus si est consolidada.
Ma est solu su tempus bistadu àbbile
sa massa ’e fogu est ch’at resu abbitàbbile.
- Màsala (43”)
S’otada tua est bella e profumada
si mai bidu s’epat una rosa.
Ma osselva, est sa zente numerosa,
Sotgiu, sa terra chi l’at abbitada:
si cherimos chi rendat calchi cosa
amméntati chi cheret coltivada
cussa terra chi apo suta ’e pêse:
deo bi so e tue non bi sese.
- Sozu (54”)
Arrogante non so ne malandrinu
ma cun megus non b’istes a murrunzu.
Cun su manale o s’istertzu in su punzu
lu deves iscassare su terrinu
ma aisetas a benner s’atunzu
po che li ponner su sémene in sinu
ca si sémenas in s’istadiale
pro messare in s’ijerru ti andat male.
- Màsala (43”)
Però sa manu mia est sa gallosa,
mi poto dare onores e bantos.
E si in me b’est sa fide religiosa
ja m’imbenujo e invoco sos santos.
Da ch’istringhen sa manu a un’isposa
fizu masciu augùran totu cantos:
non l’augùran, Sotgiu, pro regalu
ne tempus bonu e ne tempus malu.
- Sozu (52”)
De su chi as nadu non nde ses seguru,
mi paret un’idea difetosa.
Si unis su fiore cun sa rosa
ja deves osservare a mie puru:
est bellu augurare a un’isposa
felicidade in su tempus futuru.
Po godire sa glória ’e s’amore
cheret ch’apat su tempus in favore.
- Màsala (44”)
Non t’at a parrer ch’est bufonatura
chi antzi m’as a render cumplimentos.
Sun in sa mente mia sos talentos,
sos chi m’at regaladu sa natura
e si so unu mastru in s’iscritura
a da chi molzo lasso documentos.
Ma tue invece ja ’enis e passas,
mai peruna tracia no che lassas.
- Sozu (54”)
Sas tracias mias, Màriu, bi sunu
in sa zente, in sa terra, in sa pianta.
E ja ti lu so nende in paghe santa,
jamàlos sos pastores a radunu:
su late ch’ana multu in s’annu otanta
proite non an multu in s’otantunu,
sa matessi ama e sa matessi zente?
Solu ca fit s’annada diferente.
- Màsala (43”)
Cando in su palcu ti nde fichis reu
ja ses improvisende unu signore.
Però tue non ses collega meu,
ammenta chi so deo su pastore:
ap’isperadu tempus in favore
e-i su tempus m’est bénnidu feu
e non ti poto usare su rispetu
cando tue m’as fatu unu dispetu.
- Sozu (56”)
Si lassamos su tema in abbandonu
ca nd’amos nadu ’e frases unu paju
auguramos sempre tempus bonu
chi siat totu s’annu abrile e maju
e gai su pastore e su massaju
no an a fagher su trabagliu indonu.
Ca est su tempu malu unu fragellu
auguramos sempre bonu e bellu.
- Màsala (47”)
Si est ora su tema ’enit frimadu
de fronte a custa populatzione.
Ma so un’èssere, so una persone
e unu cristianu batizadu:
pius de cussu ja so animadu
e mi devo difender sa rejone.
Ma non manchet de tempus s’esisténtzia
ch’est issu chi nos dat isperiéntzia.
Màuru Mura
“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2020-2021 LR 22/2018, art. 22”.
Foto: archivio Domus de Janas