Una domitta bascia, ma gai bascia chi, a pe’ in terra, si toccan cun sas teulas de sa cobertura. Una domitta ben assestada in d’una costa ‘e adde soleada, intrende a manu ‘e fora in sa idda de Illorai. Tot’ingiru un’ortigheddu, pagas arvures de frutture, una vena de abba frisca. E puddas e battos e canes totue, lanzos che canna ‘e riu… Affacca unu cunzadu, calchi porcu e unu masone de pagas barveghes chi pasculan a istentu. Su cunzadu est su chi est: unu muncaloru ‘e terra, chi si unu bi faghet su cuccurumeddu che ruet in logu anzenu.

Eppuru, una tedesca ei su maridu de Illorai, b’an pesadu, in cussa domo e in cussu giassu, una chedda manna ‘e fizos.

Bois m’azis a narrer ite mai bi faghet una tedesca in cussu logu fora ‘e mundu, comente mai b’est capitada, e deo bos naro chi issa no b’est capitada pro casu ma pro seberu de vida.

Trabagliaiat in d’una frabbica in bidda sua, ue connoscheit su chi oe est su maridu, chi fit tando unu de sos tantos emigrados sardos. Su trabagliu fit trabagliu de cadena. – Manzanu e sero semper sa matessi cosa: unu colpu ‘e marteddu e duos giros de vite. Una faina de maccos, chenza isperu de poder mezorare.

Cumbineit chi issa ‘enzeit in Sardigna cun su maridu. Fit beranu. Un’ispantu: erva e fiores totue, sutta unu chelu biaittu e solianu. E arveghes ispartas in pastura e sonos dulches de piccaloros. E una paghe mai prima connoschida. Una paghe ammajadora!

Ei sa zente, ite bellu trattu, ite fagher bonu. Li torrein a mente su trabagliu de cadena, su nie, su frittu, sas neulas bascias de sa terra sua. Ei su mudine de sa zente, sutta chelos de mineta, de nieddore malu.

No b’aiat de bi pessare meda. Sa vida est uan ebbia. Dezzisa, che tedesca daghi est dezzisa, cumbinchet su maridu de abbarrare e de ponner raighinas in cussa idda. Nadu e fattu.

 

Si fraigan sa domitta trabagliende ambos duos a dognora. E chie lis dat battor mattones, e chie unu carru de rena, e chie un’aggiudu cun d’un’ettada ‘e manu. Su restu est bennidu a pagu a pagu. Chei sos fizos chi an pesadu cun contivizu. Chei sa limba, chi issa, sa tedesca, at imparadu die pro die. E la devides intender comente l’at a manizu. Comente nde connoschet sos tonos ei sos modos de narrer. Marranu, si bos abbizades chi est furistera! E cun cale aschida cumandat sos fizos in sas fainas de campagna. Semper faeddende in limba. E finzas abboghinende, si la faghen arrennegare.

 

Ei su maridu, minoreddu cant’issa est manna, si la riet cuntentu sutta sos mustatzos. Rosa est su numene de custa femina meravizosa, ma a Illorai la giaman sa Tedesca.  Istade però siguros chi sos illoraesos la calculan una ‘e domo, una de issos mantessi. Si capitades dae cussas bandas, andade a l’agatare. L’at a fagher piaghere. Ma bos raccumando, faeddadeli in sardu. Issa, sa Tedesca, no cumprendet comente mai, in Sardigna, si potat faeddare atera limba chi no siat cussa sarda.

 

E duncas, si li faeddades in italianu, bos leat a improperios e a irrocos. E bos minetat, airada, chi bos frastimat in tedescu.