Neologismu: ite dimoniu ’e paragula. A buscare neologismos diat essere, cando benit bene, o cando li torrat zustu, a picare da-e ateras limbas paràgulas a prèstamu, o in affittu, o a mes’a pare, o a su tres unu o, s’incappat, finzas a fura prana po bocare allegas nobas comente cumandan sos tempos de oje. B’at semper differentes maneras de ’urare. B’est chie ’urat e derettu bocat a campu sas paragulas urâs chene mancu lis cambiare sinnu po si las arranzare in bullettinu. Ponimus s’italianu: s’appoderat de su computer e lu bocat a isporta e a cadinu chene variassione, e si sos computeres sunis medas, cun sa benda chi b’est oje, lis nat computers, a s’ingresa. Sos ispagnolos tenen prus aragone in sas cosas insoro, e a su cumputer li nan ordenadora.

 

Edduncas: si poden imbentare paràgulas nobas, si poden collire paràgulas anzenas chene las arranzare; si poden collire paràgulas anzenas arranzàndelas Sa chimbichentos de sa Fiat, in ispagnolu, est el fiatito, comente a narrere: ”su Fiat minoreddu”. Ma, in su mentres chi soe allegande, m’est ’essìa una paràgula noba, noba in su sentidu: chimbichentos, chi diad essere cinquecento (Fiat) bortâu in sardu. Bortande custa paràgula no ’achimus traballu perunu, ca in sardu sos nùmeros los tenimus, e tando, andande in atomobile podimus sédere in chentutrintaduos, in chentubintitres (bellu, froriu, tentu a latu, puntu in mesu e arretrogau), o in duamizaechimbe, a secunde de comente nos dat zeniu, o a secunde de sas corrias de su portafólliu, in italianu portafogli. Si biet chi a nois nos abbastat unu fólliu ebbìa, prenu de autoridade, patenta, carta ’e identidade, cambiale, o bullettinu ’e Galana, mentres non podimus tenner follios, ca diat esser menzus a narrer paperis o billettes de chentumiza. Si su folliu est sa patenta, tando, po aggolostire dinare, ahorrandelu, imbezes de nos picare unu chentubintitres, nos picamus unu diseleddu e mancu mutu; prus sonu, ma prus pacu ispesa. E non b’at semper bisonzu de che battire da-e Gaeta sa bùrbula bianca tantes de ponner mina in Monteponi, ca tantu a Piras no li tremet s’anca po li passare sa barra a Tuconi. Paret chi sas paràgulas nobas intren in sa limba nostra chene bisonzu ’e si seder in mesa (sa pinna e su tinteri pro fagher un’iscrittu) picàndesi s’istentu de s’imbentare su faeddattesu (a forza ’e ghiraittu imbrasiau). Est a beru chi finzas su populu, a bortas, cando li picat s’ispantu, ca su furisteri est semper imbentande, andat a bocare paràgulas gai. In Nùgoro, a sa motozicretta, a prima ’essida, li naban sa brizichetta ’e focu, e a s’atomobile sa carrozza chene cabaddos.

 

A pustis sun torrâos totus in transu, s’an imperriâu sa motozicretta e si sunis sétios in atomobile, o in postale, prima chi s’esseret mudau in corriera, po biazzare a contu ’e consule tales de produire polimeros.

 

A sos ispagnolos, imbezes, no los an mòdios da-e su coche, a caddos esseret o a binzina. Bell’e semper, su populu, a tirritè cun sos istudiâos, s’intertenet a s’addattare sas paràgulas nobas. La radio s’es’ zirâ in su radio, mentre sa televisione andat a grabbu chi siat ’èmina. ”Alunno Porcu Teodoro, come fai a distinguere se ’agnello’ è maschile o femminile?” – ”Su ma’, ego l’artio sa codichedda”. Si biet chi a su radio l’amus compudau in sa natura e l’amus acatâu mascru. E b’at de bìere finzas su chi est imbentu furisteri (cun paràgula noba) e su chi li ghettamus supra. Su trattore est su trattore, ma li podimus semper ghettare un’arbada manna, chene li narrer vomere, o una minore, mescas si est trattoreddu ’e binza e depet arare in sas ghiradas a lépiu a lépiu e pizzu- pedde. E lia podimus finzas zùnghere, custa arbada, cun-d-unu presoneri, a sa moda noba, tales chi su presoneri no siat pentîu, ca si nono nos imputat capricca, arbada e trattore ”in un unico disegno criminoso”.

 

E custa allega, peroe, no la ziro in sardu, ca a tempos de oje donzi ’undu ’e gardu mi paret Bernardu. Unu pizzinnu nugoresu contabat custu contu: ”Sutta un’àrbure centenaria amus àpiu unu filing prolungâu chi no ch’est ’essìu in-d-un’orgasmu simultàneu”. Poden cambiare sas paràgulas, ma s’itelinana no est un’imbentu nobu e non bi diat aer bisonzu de lu zirare a sa porcheddina. Da-e cando est andande su mundu, po fortuna, custas cosas suzzeden. Sa matessi cosa l’est costâ, in sartu ’e ’Onne, in su 1747, zustu su duos de maju, a Cantoni Buttu e, secundu sa costumànsia, Cantoni Buttu l’at posta in-d-una canthone in suspu: Dâu m’abiat manu una tentorza chi si giamabat Graziosa in Trattu, su la ’ider passare in sa cussorza mi ponìat a mùilos infattu Essende su recattu in paperile a camba la paschìo in bidathone, murgher la costumabo a s’impuddile a sa padedda e a su malinzone. In su suspu, cherjo narrer, a disputa cun su zòbanu nugoresu de su filing, si podet irricchire sa limba. Ube che sunis sas bitellas chi lis sun mancâs a Bobore Seche? Che sunis in s’oceano. A sa benda las bocan in s’atonzu, sende chi las an arretirâs a corfu ’e beranu. S’oceano. Che lu tenzo totu iscrittu. S’oceano no tened ite a bìere nen cun mare nen cun abba. Est unu frizer mannu, marca ”Ocean”. Imbezes de abarrare ospila-ospila, arman e ghettan a custu frizer. E be sun duas paràgulas nobas, oceano e frizer. Sa prima, suspa-suspa, nos l’amus addatâ in su sentidu; sa segunda, nessi po como, la picamos coment’est, ca a cust’imbentu nobu no li podimus narrer sa domichedda ’esu nibe, ammentàndennos de sa garapinna chi nos daban a minores, chistinde nibe in mesu ’e ìliche in istampos de Gennargentu da-e iberru a primos de istiu. Su suspu est puru una manera de bocare paràgulas nobas, neologismos, comente nat su tema. Asiu tenimus istrochende sos oboddesos, ca nat chi a sa trona li nân s’abborrochinadorza.

 

Si intramus a beru in resone e noche ’essimus da-e crèsia, b’at tribunas medas chi si dian poder mutire abborrochinadorzas, e diat a esser prus addeccuâu. Su tempus est cambiande. Sos proerjos de oje, po narrere, si no si tiran da-e s’ereu, sunis: Dollaro, Mazinga, e finzas Alternativa. Su tema, cuncruinde, est bellu a l’irbojare. Menzus, a parre meu, de su ’e s’ortografia, chi no m’affrizzit meda meda e non brigo po una t o una z postas a pare. Ma biende totus sas ortografìas bénnias a pizu in custos annos, cominzo a disizzare s’iscrittura zinesa. Ca nat Gramsci (mancare diat cun Teresina), nat Gramsci in-d-una lìtera a sos de Corinthu (sa ’e doghi -27) chi s’iscrittura zinesa, totu pintâ a ideogrammas, che collit unu dimòniu e mesu mannu de limbas in Zina, e donzunu leghet comente li paret.

 

Cun sinnos, kappas, puntinos, rundininas postos a supra e a sutta ’e s’iscrittura, che ’umis andande cara a ideogrammas secretos, bonos po mantenner su sòziu serrâu, mentras chi sa zente sighìat a legher sos irbàrios de sas istamperias, bocàndeli s’iffilu –comente Max Leopold in-d-unu iscrittu galu postu in tedescu– chene li tremer mancu ticchi, ca jai los ischìat isperpeddare. Ma como sos zinesos nat chi si cheren picare s’arfabeto de Europa. E tando nos tocat a lassare a bandas a Gramsci, po iscriber in sa manera prus sinzilla. Carchi régula, emmo, ma in libertade. E tirande s’ortografia a forza ’e iscribere e no a s’imbresse, tirande sos libros da-e s’ortografia. Sos neologismos, o zismos, imbezes, mi dan ideas e violeras. Semper chi los manizzemus e los magoniemus po irricchire sa limba e non po che bocare su connottu ebbia, cando chi su connottu, mancari, est galu bibu e sanu. Loisu Farina, su veterinariu ’e sambenâos, chi a mene cun s’atta mi che ponet in Othieri (’acca peldeu), no si chinghet mai sos pantalones a rigas. Sos pantalones suos sun a lisanzas.