nuoroTra Sas Gràssias nobas e s’ispuntone de Cortessusu, sichinde su petorru cuasi a canacosta de via Ferracciu – unu tempus via Longa – bi rucrat unu caminu chi curret lestru dae Prata de Santu Jubanne a sas domos de Faustu Are. Cussu caminu est via Roma.

 

Nois nugoresos però li namus S’Istrada: paret chi prima de facher sa presone chi ch’an ghettau, ube s’assoliaban domitas, cortes e carchi bella prata, bi seret àpiu un’istrada, longa, larga e bene allisiada, badiada da una paja de chercos semper disizosos de acuntentare sa pòvera zente chi andabat in chirca de azicu de consolu.

 

De istradas, sas giannas e-i sos portales de sa domos de Nùgoro non nde fin in desizu, ca bi fin in totube. Ma si biet chi sa chi bi fit in via Roma depiat esser distinta, si est beru chi at dau su lumen a totu su bichinau. Depiat esser importante non solu pro sa mannària, sa fatura e-i sa calidade de sa preda, ma peri pro su fatu chi l’apan posta in tretu cómodu a totu sa zente ch’istabat in cussu bichinau. In pacas paràgulas, depiat esser un’istrada caentosa in iberru e frisca in istiu. Su fatu istat chi cussu bichinau dae tempos anticórios si nat S’Istrada. E como sos betzos la mutin galu gai, a dispetu de su bellu lumen importante chi sa zente ischia l’at postu cando l’at batizada chin totus sas régulas de leze.

 

Si mi lu permities, como bos conto carchi cosa de cussu bichinau, ube mi so fatu mannu e ancudu. Aio battor annos cando da-e su nidu de Santu Predu, ube so naschiu, nche so falau a sos zassos caentosos de S’Aligurru, via Roma.Tando, però, medas cosas fin diversas. Diversa fit sa zente, diversos sos caminos, sos modos de pessare. Tando Nùgoro fit galu una biddichedda de pacas ànimas. E crediat in Deus. E comente puru! Como, manu manu chi zirat sa roda de su tempus, chin su fusu untau de malìssia, pistat che zizios totu su chi acatat in caminu, e chin sa frunza de benenu irfoetat sos sentimentos prus caros de sa bida. Progressu non semper cheret narrer tzivilidade. Fipo nande, nche so falau a sos zassos caentosos de S’Aligurru. Su tempus de sa pitzinnia est tempus de bolos. De bolos d’àbbile.

 

Sas nues de su chelu pican sa forma chi cheren sas creaturas. Cannas, férulas, iscrarèsias sun sas richìllias, sun sas pèrelas chi sa campagna regalat a sos massajos e a sos pastores, a totu sos campagnolos, pro chi sos fizos incomintzen a fravicare sónnios. Sónnios d’oro. E gai, iscurtu, chin sa candeledda de su mucu semper alluta, apo imparau a currer su cabaddu de canna, dae su contone de presone a Sa de Jubanne Mele o a sa Prata de Santu Jubanne. Chie no ammentat chin afetu sos tempos de sa pitzinnia? Pro chi malos sian sun tempos bellos ca juchen su sapore galanu de s’innosséssia, e-i su profumu delicau de s’amore. Piero, Gonàriu, Bustianu, Frantzischinu, Chichinu e tantos àteros fin sos meres de s’universu. Pro issos fit semper beranu. Bi fit semper su sole. Bàndidu, bellu, totu issoro. Manu manu chi creschian, creschian sos sónnios.

 

E creschiat s’amore pro sas cosas onestas, pro sas cosas galanas. Mi paret de bier galu a tziu Predu Lana, incue, in su contone de presone, a tzarra chin tziu Zuanchinu Verachi, chin tziu Milianu Zua e chin tziu Uria, faveddande de carros, de jubos, de cabaddos, de cunzaos, de annadas bonas e de incunzas de gana. Fit unu piachere a los intèndere. Est beru chi fin belle e totus analfabetas, ma ischian su chi naban. In s’arte insoro fin professores de universidade. Aian sichiu dae creaturas sas iscolas de su traballu, de sas peleas, de su sudore in sas forestas, in sas cussorjas, in sas percas ube s’arau colabat solu pro miràculu divinu. E ca su massaju cheriat chi seret colau, chin cuddos bellos jubitos, ubbidientes a sa boche de su mere. Sas dies notas a su contone de S’Istrada addopaban peri tziu Biasu Moro e tziu Bachiseddu Pintus. Babbu, tziu Franziscu Zerdanu e-i su frade, tziu Lenardu Ocreddu, non bi mancaban mai. Tziu Lenardu si sediat in sas iscalineddas de tziu Rofaelle Melone, a cantare a murmuttu poesias improvisadas. “Dae corpus!”, li naban sos amicos.

 

E issu intantu sichiat a cantare a sa sola, fachéndesi sas dimandas e dàndesi sas rispostas. “Bene fatu!”, li jubilabat calicunu. Ma issu, tranchillu, in bratzos de sa musa, sichiat comente chi su mundu seret istau totu suo. Cando fit sintzeru però fit balente cantu su mezus omime de bichinau. Male! Non si lassabat picare in ziru dae nemos! Antis, sos àeros depian istare meda atentos ca fit brulleri e roba de furca , pro non che rugher in carchi trassa mala. Comente dae s’ispuntone de presone s’àrtziat a Sa Cudina, a manu manca, b’aiat tres domeddas chi fin una meravilla. Parian pintadas dae un’inzenieri craparju, abituau a sas percas de su Monte. Pro cussu che fin apirpirinadas supra de iscalinas e patieddos, chi parian domos de fadas. E sas fadas bi fin. Sa chi istabat in sa prima domedda si nabat tzia Tonia Busu, sa chi fit a muru de mesu, tzia Predutza, s’àtera tzia Rosa Boe. Su sero, in istiu, totas tres, sétias in su patieddu prus artu, parian tres santas. Sas bichinas acudian a las intèndere ca fin unu mare de sapiéntzia. Semper prontas a dare bonos cunsizos a totus.

 

Prus a zosso, sas domos de tziu Ocreddu. In intro, in cuchina, sa muzere, tzia Zènia, una prenda de femina, semper frighende, abbatande, in faina. Aiat semper ite fàchere. Povera fémina…pro si pasare tapulabat! Ube como b’est s’istancu, b’aiat una buteca de cartzolaju. Azicu prus a dainantis, a manca, unu mastru de lamia, tziu Massazi, a dresta sa buteca de mastru Chessa, su mastru de linna prus bonu de su mundu. Mastru Chessa, chimbant’annos fachet, fit belle e betzu: aiat una setantina de annos ma traballabat chin fortza e bona volontade, comente unu zòvanu de leva. Fit unu bell’ómine, semper bestiu de rùsticu: esémpiu de sapiéntzia in cada cosa, siat in s’arte de mastru de linna, siat in s’arte de imparare sa zente a diventare sàpia e onesta. Fit meda relizosu. Crediat in Deus. Cad’annu, a Pasca, preparabat su sepulcru de Santa Ruche. Zenìa de sepulcru! Fit semper su prus bellu de totus sas crèsias de Nùgoro! Su sero si leghiat una pazinedda de sa Bìbbia. “Mi fachet bene!”, nabat, “Est comente chi sia torrande a bier cosas sutzessas tantos séculos fachet, cando Deus, su mere de cada cosa, at comintzau a facher su mundu!”.

 

A s’àtera ala de su caminu, comente andamus a s’istassione betza, sas domos de tziu Gabrielle Serra, e-i s’orticheddu postu a banda de palas, ube b’aiat una paja de murichessas chi aian sa bertude de facher sartiare mureddos e portales, cando in intro non b’aiat nemmos. Como in cuche, chi fit sa campagna chi si nabat S’Aligurru, b’at unu caminu, domos e palatos nobos. A muru de mesu a sas domos de tziu Gabrielle, su palateddu de tziu Tzitzita Borghesi. Prus in goi, a cara a sa buteca de tziu Rofaelle, sa corte de Arzesa. Cussa fit sa corte nostra, sa corte de totu sos pitzinnos de su bichinau. In cuche jocabamus a bardòfula, a musa , a luna monta , a dominu, a botza. Fit su rennu nostru. In cuche b’amus prantu, risu, irgherremiau. E amus comintzau a sonniare, a fravicare casteddos de papiru, a imbentare tesoros e aschisorjos.

 

In cuche Piero e Ugo an incomintzau a iscriver , chin su pensamentu, in sas pàzinas mannas de su chelu, sos desizos abberaos solu a midade. Abberaos solu a midade ca ambos frades, pacos annos fachet, an dépìu lassare custa cussorja pro andare pro semper a benerare, paris chin sos santos e-i sos ànzelos de su chelu, sa bonidade divina coronada de isteddos e de amore profundu. Argustos, putos, carros, jubos fin s’ànima de sa bidda. Sa cresiedda de Santa Ruche fit su coro chi sas domìnicas palpitabat de cànticos de gosu. Como, cando colo in cussu bichinau, in S’Istrada, pesso totu custu. Ma bio unu mundu diversu. E non m’isco ispiegare su motivu pro su cale sas cosas prus bellas si sun sorbende che nudda, a dispetu de sos bonos sentimentos de sa zente chi nos an fatu mannos e ancudos.