250px Sardinia in Italy.svgUnu faeddu de capia paret pretzisu pro sa Sardigna de sos tempos nostros. Una paraula,  in mesu a paritzas chi sa limba nostra nos istrinat,  paret capassa de iscoviare sas intrinas de su isticarzu chi est s’identidade nostra a tempos de oe.

Est ‘làcana’, chi a sa moda italiana diat cherrer narrer ‘confine’, ‘frontiera’,  e chi est lòmpida a nois dae s’antighidade prus nòdida e de misteriu de sos mannos nostros. A s’in capas l’impittaian jai sos nuraghesos, e in  fatis in sos vocabolarios latinos no s’agattat. Si cumprendet in tottue e at unu sonu deghile.

‘Làcana’ est unu faeddu chi podimus impittare oe pro disinnare su presente e su tempus bennidore de s’isula nostra. Bastu chi cumprendimus chi in custu tretu de terra franca  ca sa zente si  che podet atobiare, cumprender a pare, cunfundere e no dividire e  brigare ebbia. E custu paret s’isseberu bene fatu dae chie at cherfidu custu nòmene pro distingher custa rivista noa chi isperemus siat logu de crèschida, de imparu e de arrejonos dèghiles pro sos sardos chi istiman sa terra issoro.

Làcana est sa medida pro cumprender chie semus, chie fimis e chie cherimus esser.  Cantos tremenes connoschimus in sa vida chi nos faghen assimizu o dissasimizu cun àteras pessonnes o zenias?  Cantas sinzas partzin finas sos sentidos chi amus in intro de s’anima? Cantas rias iscassan a una banda e a s’atera pessamentos chi nos parian maduros e intreos?

B’at biddas in Sardigna chi sun làcanas sìincheras, ma donzi bidda, a sa fine, est de làcana proite in donzi bidda s’abbaidan in cara culturas diferentes. In tzitade su matessi, si no pejus puru.  E cantas limbas, cantas culturas tenimus e amus sempre tentu in Sardigna? Cantas identidades? Cantas pandelas lòmpidas dae totue  e chi galu sun lompende?  Pro cussu no semus mai istados tancandos, ma semper avesos a dare cara a àteros limbazos.

In àteros tempos amus  tentu su disizu de chircare in d’una ‘puridade’ etnica  ideale tancada de  màzines  de fronteras artas-artas sa bia pro agguantare comente ‘Sardos’.  Ma s’identidade nostra chi amus cherfidu bider pura e monolitica no podet esser cunzada e tantu. Issa est marcada  e remarcada dae làcanas chi si che currin a pare, si cugutzan, si misturan, si tropeddan, si imbrucilan, s’abratzan finas a batagugliare su logu chene aficu.  Comente unu ispiju segadu cun sos cantzos lampados a totue chi est pretzisu collire e torrare a apitzigare chene nd’ismentigare manc’unu.

Sos lìmides de s’identidade no firman mai e issa est semper in movimentu. Eo e babbu meu semus sardos su matessi, ma s’identidade nostra est diferente. Eo e unu de Casteddu semus sardos, ma diferentes. Eo e unu pastore de Barbagia semus sardos, ma pro tantas cosas no assimizamus. Eo e unu calesisiat òmine de su mundu no semus de su matessi populu, ma mancari assimizamus de prus.

Ite semus nois sardos oe in die, si no unu trepoju de identidades intreveradas e bettadas a pare?   Unu paru de populu fatu de  milli calidades dissimizantes chi resesset a nde bogare una?  O no resesset ca no semus galu una natzione cumprida ? E cale mogliu  de vida de comunidade  amus produidu e fatu crescher ?

Pro agguantare sos assachizos de sas àteras culturas chi iscudian sos tremenes issoro finas a tudare sa nostra, amus chircadu de nos àmparare ponende barricadas mentales  nois puru. Amus  tancadu cun sos muros a bullu s’istoria, sa poesia, sa limba. Amus chircadu de pesare fronteras minores contras a fronteras mannas, chene si nd’abizare ca cussu fit unu camminu faddidu.

Ma si puru amus criadu sentidos, paraulas, cantzones, monimentos, domos, casteddos, recatu, binu, abbas, contos, bestimentas, limba, filosofia, pensamentos,  totu nostros, devimus ischire chi no semus unu ‘corrale etnicu’.  S’identidade est su sarvamentu nostru si ischimus chi no devimus timer a l’imbrutare

Sa puridade  sarda est unu bisu traitore, proite nois puru in tempus de misturu, semus una rèpula de misculantzias. E diat  a mancare… Semus miscios e burdos a una manera dechida, totu nostra e ‘ispetziale’. Su chi contat in sos misturos – pro no los fagher ‘burdos’ – est su tonu, su sapore chi s’intendet a supra de sos àteros chi, chie iscriet a su nessi,  isperat sempre chi siat sardu. Pro sos àteros no at a esser gasi: no mi piaghet, ma lu rispetto.

Como devimus torrare a cuberare chene tìmer s’identidade nostra de làcana, de cunfrontu, de arrejonu. Devimus  gherrare cun armas noas pro no si che fagher ischizare dae sa Globalidade. Sa puridade no nos servit prus proite custu argumentu est revesciu in cunforme a s’istoria matessi de sos sardos chi an tentu semper relatas cun àteros populos e àteras zenias. Bi cheret un’idea prus moderna, prus àbile, prus abista pro bincher sa cumbatta de sos tempos novos e  resesser a ‘esser’ comente sardos.

In totu su mundu binchet s’idea ‘meticcia’, su misturu, sa misculantzia proite in Sardigna no depet bincher? Sa natzione nostra at sa medida sua prus de importu in su cuntzetu de ‘lacana’. Est una patria posta intro s’Africa e s’Europa, intro su mare e sa terra, intro s’antigoriu e sa modernidade, intro sos montes e sos campos, intro s’Industria e sa Natura, intro s’Economia Noa e cussa Betza, intro sa tzivilidade urbana e cussa biddaresa.  Intro de Sardigna puru bi sun làcanas minores chi marcan disassimizos chi nos faghen prus ricos, prus avesados a sa diversidade, chi nos abberin sa mente e su coro. E nois puru, in sentidos nostros, tenimus làcanas chi nos atraessan ca semus a su matessi tempus sardos, italianos, tzitadinos europeos e finas de su mundu.

Su de esser ‘a làcana’ de sas cosas, de nos misculare podet esser bidu comente una farta, e gasi finas  a como  l’an bida. A s’imbesse, nois podimus cumentzare dae oe – movende dae sas pàzines de custa rivista noa – a narrer chi chie est in làcana binchet. Chie connoschet culturas medas est prus forte.  A narrer chi chie est in mesu de unu trèmene podet balanzare dae s’una e s’àtera banda, podet cumprender s’una e s’àtera ala, podet esser su dopiu e no su mesu de sas cosas.Podet esser prus ricu chene perder nudda de sa vida.

Su sardu de oe no agguantat prus: est un’òmine modernu intro unu passadu de birgonzas e unu tempus benidore de mezoru. Est in làcana intra s’antigoriu e sa modernidade.  E chie cheret guvernare sa terra nostra diat deper afortigare custa identidade de frontera proite custu nos at a azudare a cumprender mezus su mundu de oe e a si che fagher cumprender mezus dae su mundu.

Sos tempos presentes sun a beru de relatas lestras, de misturos, de mercados globales e de identidades locales chi brigan. Chie si che tancat in sas pagas usantzias e in sos pagos avesos suos at su fadu  seguru de si che isperder comente diat poder sutzeder a sas limbas de minoria chi si refudan de si che cunfrontare cun su mundu.

In su mundu no binchen sas culturas e sas limbas chi abbaidan a su passadu. Binchen cussas chi nan calchi cosa de importu. Cussas chi lassan arrastu. No contat s’imboddicu, contat sa capia.

Diamus deper tribballare subra sa chistione chi sa cultura ‘sarda’ (jamandela gasi…) dat un’oferta de ‘valores’ chi su mundu est perdende: ospitalidade, genuinidade, religiosidade ischeta, rispetu de sos disassimizos, relatas de amighentzia, ambiente sanu e bonu, economia bona, àmparu de sa familia, de sas biddas minores e de sas traditziones, guvernu mezus pro sas tzitades, amore pro sa terra inue si bivet, amore pro sa comunidade. Sa cultura de s’identidade dat calchi cosa pro creder, una resone pro biver mezus. Chie credet in s’identidade at una calidade de vida prus arta.

Ma sa cultura sarda, pro bona sorte nostra, at  in prus unu fundamentu de cultura de làcana ‘pluralimbas’ e ‘multietnias’ chi nos podet dare s’isseberu de agguantare e resesser a abbarrare sardos chene tancare cun sas àteras limbas istranzas e sas àteras culturas furisteras. Devimus  fraigare unu sentidu nou de sos natzionalitarios sardos chi si che potzat reer a supra de su cuntzetu de ‘medas’ e no de ‘unu’, de ‘atobiu’ e no de ‘cunzadu’, de ‘pro’ e no de ‘contras’.

Su mundu de oe est una làcana noa chi devimus jumpare: bi cheret un’isfortzu de modernidade pro muntenner  bia s’identidade nostra antiga.