de Màuru Mura
Imprentamus su segundu tema de sa gara de poesia cantada in Càniga in su 1971 dae tiu Peppe Sozu, bonorvesu, e Marieddu Màsala, silanesu. Unu cantat su poveru intelligente e s’ateru, invecias, su ricu tontu, duos temas connotos meda a sos amantiosos de sas garas subra su palcu. Sun chimbantabator otavas in totu e is duos poetas mustran dognunu sa rejone sua, cun assimizos friscos e deghiles ispirados a su mundu de onzi die. In su 1971 Sozu fiat in s’edade de chimbantaset’annos e Màsala iat lompiu sos trintases dae duos meses.
PÒBERU INTELLIGENTE – RICU TONTU
- Sozu (1’28”)
Po apagare s’ansia ’e sa zente
chi s’inìtziu ’e nou an ordinadu:
da ch’apo sa natura abbandonadu
creio de non b’aer pius niente,
como invece su poveru mi an dadu
ma in cumpensu so intelligente.
Da ch’apo sana sa mente operosa
tzeltu ch’ap’a arrivire a calchi cosa.
- Màsala (54”)
Su primu tema est andadu in tramontu
coment’e-i su sole in su ponente
e su segundu est aparidu prontu
chi paret de su primu diferente.
Tue ses póberu e inteligente
deo invece so ricu ma so tontu
e bidimos sa tua inteligéntzia
s’’alet cantu sa mia possidéntzia.
- Sozu (1’06”)
Si una parte de s’àtera est fiza
contràriu non so, mancu rivale.
Deo apo unu donu naturale
chi faghet a dognunu meraviza:
s’intelligentza est cosa personale,
sa richesa est cosa de apostiza.
Tue l’as solamente ereditada
ma cosa tua pagu e nudda b’ada.
- Màsala (59”)
Mì, no est pagu e nudda chi est assai
ca no connosco die ’e caristia
ca ube at povertade b’at guai,
dificultades de dogni zenia.
E si so tontu no est culpa mia
ca si comente so nàschidu gai:
ammito s’intelligéntzia bona siet
però est cosa chi mancu si biet.
- Sozu (1’08”)
Ma la faghimos bìdere e tocare
si resessit sa mia intentzione.
Tue ses solamente unu ricone
ma a fune in giru ti deven bogare:
non t’an a ponner zeltu a amministrare
unu Comune o una Natzione.
Ca non tenes vertude ne talentu
tue mandas s’Istadu in fallimentu.
- Màsala (53”)
Ses de intelligéntzia pienu,
est unu donu chi t’at dadu Deu :
amministra un’Istadu totu intreu
che calchi inteligente e terrenu.
Però cand’amministras in s’anzenu
su ch’as amministradu est totu meu
e pares infelice unu vivente
cand’amministras chi no as niente.
- Sozu (1’07”)
Su niente non b’est in paragone
si possedo sa lughe in s’intelletu.
Deo connosco su mundu cumpletu,
mi difendo in totue sa rejone:
deo ap’ideadu ogni progetu,
deo so mastru de ogni inventzione
e si una cosa tolta l’addereto
a mie solu ispetat su breveto.
- Màsala (51”)
Ma est immensa sa richesa mia
e no ti palzat cosa irrisória.
No mi faeddes de filosofia
ca tenzo tropu cultza sa memória
e sa leggenda, o siat istória,
no distingo da sa geografia
ca no so robba ’e universidade
però campo da sa propiedade.
- Sozu (1’04”)
Deo faeddo de filosofia
ca connosco ogni summa isperiéntzia
e si faeddo de mitologia
deas e deos ponzo in evidéntzia
e faeddende puru ’e poesia
sempre bi devo esser a preséntzia
prite sun totu cussos bellos donos
chi che naschen in sos chelveddos bonos.
- Màsala (49”)
Ma si no as su tantu necessàriu
sempre infelice ses in su terrinu.
Invece deo so milionàriu
mancari no afile in su caminu:
sos poberitos mi faghen s’inchinu,
mi naran: bonasera, sinnor Màriu.
E a domo bisonzosos che a tie
a pedire bi nd’’enit dogni die.
- Sozu (56”)
Cussa idea ponela in retiru
ca deo apo sa mente luminosa.
Poto dare consizos de ammiru
inue agato zente dubbiosa:
sos poberitos ti lean in giru
a tie po buscare calchi cosa
e sos intelligentes mancu contu
nde faghen gai de unu ricu e tontu.
- Màsala (58”)
Tue resta ’e sos póberos in lista
sena tenner dinari ne terrenu.
Ma deo apo unu giardinu amenu
inube no connosco die trista:
su poltafogliu ’e ’inari est pienu
e-i sa domo de dogni provista.
S’intelligéntzia est sa tua sola
tantu no tenzo ’e andare a iscola.
- Sozu (58”)
Ma a tie calchi cosa ue ti crêne
si non connosches ne linu e ne trama.
De robba rassa possedis un’ama
e tue in mesu cussas b’istas bene.
Tzeltu no as a lassare sa fama
che-i sos sapientes de Atene
chi de morte no biden sos concluos
ma fin cumpagnos mios, non fin tuos.
- Màsala (
Pro chi epa a pitzinnu istudiadu
sos de Atene no los apo in mente:
a cussos, Peppe, no lis so parente
però mi conto pius fortunadu
………………………………
……………………………..
………………………………
no ti che falat mancu una sisina.
- Sozu (1’02”)
In s’Aeropagu de Atene
in sa discussione eo bi fia.
Fit póberu che deo Diogene
chi possediat una cuba ebbia
e dae sas riformas de Clistene
bessida a campu est sa democratzia.
Fruta ’e vida in sàbiu ratu,
osserva tue cantu bene at fatu.
- Màsala (55”)
Atene la connosco pagu ’ene
s’est a la visitare in dogni latu
ma l’as chilcada a tempus addatu
e unu pagu inie ti tratene.
Sos ricos in s’Acròpoli de Atene
ammenta chi sa domo si ch’an fatu
ub’est su gratacelu e-i sa gruta:
sos ricos susu e sos póberos suta.
- Sozu (57”)
Ma làssami sas grutas e pinnetos
chi domo no nde faghen sentza mastros.
Deo apo calculadu sos pilastros
in cussos edifìtzios perfetos
e apo istudiadu sos progetos
fina a leare su ’olu ’e sos astros.
Si semus arrivados a inie
che so in altu pius de a tie.
- Màsala (50”)
Ses de intelligéntzia una chima,
ses una mente elevada e profunda.
Deo no isco si sa terra est tunda,
si si girat ma paret sempre frima
ca bator annos apo fatu in prima
poi àteros bator in segunda
e a tertza, est sa santa veridade,
m’an promossu po antzianidade.
- Sozu (56”)
Ma su contu mi paret mesu macu
e b’intras de sa terra in sas zavorras.
Si ti leas su visciu ’e su tabbacu
nde jughes garrigadas sas petorras
e si t’apentas onorende a Bacu
cun sa braghet’infusta a domo torras.
Àteru ’e gratacelu e de barraca
chi faghes pena a ti jugher afaca!
- Màsala (52”)
De oro apo pienu su calasciu
ca che a tie no so in bulleta.
Sa esse no distingo da sa zeta,
su giornale lu lezo a conca in basciu
si distingo sa femina da su masciu:
pro me ja paret opera perfeta.
Nàrali tontu a su sotoscritu
ma no li podes narrer poberitu.
- Sozu (58”)
Intelligente su póberu est bellu
ca l’at dadu sa sorte una caretza.
Po chi no tenza mancu mesu petza
nisciunu m’at trampadu in su masellu:
a tie ti dan peta ’e craba ’etza
e ti la pagas che peta ’e ’itellu
ca ses cuntentu su ’inari ispendes
ma su ch’as comporadu no cumprendes.
- Màsala (50”)
Ma po cussu no so a facia trista
cando tenzo pienu dogni sacu.
Si mi biden in giru che turista
no ischin si so furbu o si so macu:
a da chi chelzo ti leo a teracu,
a da chi chelzo ti leo a autista.
Cando a autista e teracu ti leo
ti fato fagher su chi chelzo deo.
- Sozu (54”)
Deo mancari sia male ’estidu
inue passo dognunu est cunvintu
chi so de mente un’ómine distintu,
istudiadu, mastru, un’erudidu.
Però a tie a da chi ti at bidu
sa zente ’e su caminu as ja convintu
mancari jutas bella ’istimenta
ca su tontu est ladinu a s’andamenta.
- Màsala ( 1’03”)
Bae chi lamentare no mi poto
pro chi no epa sos chelveddos sanos
ca sos gallos no giuto in sas manos,
in cravata, in capellu, e in capoto.
so bestidu cun lana ’e Marzoto
e tue cun bistires americanos
chi as leadu in piatza Tola
e nara: ite nde faghes de s’iscola?
- Sozu (1’08”)
Deo fina in maglieta andare poto
ca m’acumpagnan sos donos mentales.
Tue ti ’estis de lana ’e Marzoto,
non bides in tzitade sos segnales:
infuriadu ti tucas a troto
passende in sas istriscias pedonales.
Ca finas cussas las cumprendes pagu
ti lean de su tontu su fiagu.
- Màsala (59”)
Chi m’as rimproveradu cunsidera:
no mi nd’ofendo, so tontu e istranu.
Tantu finas su vìgile urbanu
cando mi bidet a conca lezera
dae busciaca si nd’’ogat sa manu
e si la ponet in sa visiera
e mi avertit sena usare rigore
néndemi: istet atentu, su signore!
- Sozu (56”)
Non creo t’at a fagher su favore
a da chi non cumprendes s’istradone.
Ti lu narat cun-d-unu bonumore
oltres ch’at chentu sacos de rejone:
at isbagliadu, gentile signore,
però pagas sa contraventzione
ca in vida no as cumpresu mai
e su ’inari tou ispendes gai.
- Màsala (49”)
No ch’’esso a truncadura e rue-rue,
no ando a pê ca lu so benistante.
Ma pares unu póveru arrogante
in sas istriscias passéndeche incue
ma si comente m’acumpagnas tue
puite t’apo postu a su volante
custu ti servat de avertimentu
e inube passare ìstabbi atentu.
- Sozu (53”)
Si bi so deo pagu sacrificiu
faghes, no b’andas che caddu in sa tanca
ma deo ti che ’ogo dae pasticiu
e si so malu ’eto finas franca
ca possedo sas giaes de ogni uficiu
e possedo sas giaes de ogni banca.
Si b’as postu ’inari a tie lodo
ma de sos soddos tuos deo godo.
- Màsala (50”)
Permiti chi sas jaes ti las ceda
ch’est Pedru su jaeri soberanu.
Abberrer e frisciare fitianu
una janna no costat tantu meda
ca tue jughes sas giaes in manu
deo b’apo in sa banca sa moneda.
Sa moneda o sa jae posta in usu
nàrami: cale balet de piusu?
- Sozu (56”)
Su ch’at a baler lu narat sa zente
non tue chi no as cabu e ne coa.
Deo in su parlamentu so presente,
bi poto faeddare a bantu e proa:
sende inie ca so intelligente
dogni annu fato una legge noa
finas a cando ti leo sos benes:
non ti lasso niente ’e su chi tenes.
- Màsala (47”)
Sa mente tua est che mente divina
e-d-est s’intelligéntzia importante.
Ma tenzo unu batellu in sa marina
chi mi che leat a Sestri Levante
ube bi tenzo unu ristorante,
su gratacelu e-i sa piscina.
E cando m’’ien in su continente
no domandan si so inteligente.
- Sozu (59”)
Nàram’a ite domandat sa zente?
Tando ti diat aer pius ofesu.
Ses garrigadu ’e oro unu molente,
e cabu non ti ponen e ne pesu
poite chi non ses intelligente
a tie ti connoschen dae tesu.
E inie non podes figurare,
s’intelligente faghet dogni afare.
- Màsala (47”)
Improvisende faghe atentzione
pro ch’as su versu nóbbile e pulidu
ca tue inteligente ses naschidu
e sapiente che a Salomone.
Ma comente a no t’esser irrichidu?
No tenes bona una positzione
chi ses bestidu male e andende a pê:
tue mi pares pius tontu ’e me.
- Sozu (58”)
Ma ite ’alit sa tua possidéntzia?
Naràmola sa santa veridade:
so deo in dogni campu ’e s’iscéntzia
trasformende su sognu in realtade
e la ponzo sa mia intelligéntzia
a benefìtziu de s’umanidade.
Eco inue est su campu ’e bàtere:
su ch’apo deo faghet bene a àtere.
- Màsala (56”)
Ma s’iscéntzia ch’est in aterue
e sa richesa mia est cumpleta.
Cun s’Aga Khan passizo a sa bratzeta
e cun Agnelli nos nâmos de tue,
gai cun sa reina Elisabbeta,
tue no b’avicines a incue.
Deo cun issos in totu sas datas,
tue no ischin mancu chi t’agatas.
- Sozu (59”)
Non m’as lantadu in cantu m’as ofesu
ca no est una parte solamente.
Un’afarista chi at lucidamente
sas vedutas che ’olan pius atesu:
Agnelli est ricu e-d-est intelligente,
deo de cussu bi nd’apo su mesu.
Léala sa ’istrale o una serra
ca a mie mi nde tocat una perra.
- Màsala (58”)
Sa parte intrea no seghes in mesu
e sa mia richesa rigualda
puite tenzo sa busciaca calda,
sa zancheta a un’ala at pius pesu
e in Torinu e in Cost’Ismeralda
tue no ses passadu ne tratesu
inue aciapo deo sas cucagnas
e tue inghiriende in sas campagnas.
- Sozu (56”)
A mie una risposta l’as pretesa
ma non ti lasso in pena soferente.
Chie lùcida tenet una mente
diventat su padronu ’e ogni impresa
e ammenta chi un’intelligente
est artéfice ’e sa tua richesa
ca sos intelligentes fata l’ana,
a tie l’at batida sa Befana.
- Màsala (52”)
Ma sa Befana ne Babbu Natale
no m’at batidu própiu niente
e mi nde ’anto chi so possidente
e su donu chi as tue est naturale.
Ma ube tue b’impitas sa mente
incue b’est su meu capitale:
gai mi serbis e mi cumpiaghes
ca sena capitale e ite faghes?
- Sozu (54”)
Onassi ’e milliardos unu sacu
tenet e dae zero at comintzadu
ca su babbu niente li at lassadu
póberu commerciante de tabbacu.
Ma custu bellu fizu no fit macu
s’est a deghesset’annos emigradu
e at fatu un’immensa possidéntzia
ch’est su frutu ’e sa sua intelligéntzia.
- Màsala (54”)
Làssami sa richesa pro favore,
una parte sa sorte chi m’at dadu
ca Onassis est ricu unu signore
e no est che a tie ispiantadu.
Totu ischimos chi est un’armadore
ma no l’amos sa mente cumpidadu:
de cantu est ricu ja l’ischit sa zente
chie nd’ischit si est inteligente?
- Sozu (1’05”)
Oe est unu de sos ricos mannos
o nessi gai calculadu l’ana.
Ma a s’esser collocadu in cussos pannos
est un’intelligéntzia sovrana.
Póberu emigrat a deghesest’annos
dae Grecia in sa terra americana:
si non t’est su cuncetu meu addatu
nara: su bene comente l’at fatu?
- Màsala (58”)
Veramente fit póberu a infante
coment’e-i su sou genitore:
no est s’inteligéntzia bastante
at aer tentu sa sorte in favore.
Tue lu tenes comente emigrante
deo lu tenzo comente armadore
ca si as sa richesa in pensamentu
ja ch’’essis fina dae s’argumentu.
- Sozu (1’00”)
Deo naro da ue partit solu,
s’intelligéntzia ch’est mastra divina.
Colombo est fizu ’e unu lanajolu,
diventat su zigante ’e sa marina,
e Copernico non faghiat dolu:
in sos furraghes faghiat calchina.
Però tenet sa menzus possidéntzia
dae sos frutos de s’intelligéntzia.
- Màsala (59”)
Aiscultende ti so sa novella,
sémplice est dogni otada ma ladina.
Li bòcian in Salamanca sa faina
pro chi essèrat tra sas pius bellas
poi s’invocat a una reina,
pedidu l’aiat sas tres caravellas.
E bi las ofrit totus a cucagna
sa pius rica fémina ’e s’Ispagna.
- Sozu (1’02”)
Ma issu ’e su progetu at su merìtu,
signu sa conca chi no at a brou.
E Amerigo Vespuci no at descritu
sas terras de su continente nou
e infati chi poi a cussu situ
li an dadu su nómene sou.
Sa salude ’e sa mente ’essit a pizu
pro dare a cussa terra su batizu.
- Màsala (51”)
Ma deo no arrivo a ischire
inube de su mare ch’est su poltu,
in domo costoidu e regoltu
ca so decisu mancu ’e no bessire.
Ma ammenta a Magellanu l’ana moltu
e a Colombo lu cherian bochire
ma a iscoprire deo no s’invocan:
creo cando no palto chi no mi ’ocan.
- Sozu (48”)
Ma sos zigantes de dogni oceànu
chi dae s’Europa ’essin a fora,
sos chi lean sos lìbberos in manu
su nómene lu leggen a dogn’ora
prite Colombo e mancu Magellanu
sa morte ja no an connotu ancora
ca un’intelligente est fatu gai:
ti parit moltu ma non morit mai.
- Màsala (54”)
S’otada tua piena e robbusta
ja mi sorprendet e no est invanu:
ses sempre cun sos lìbberos in manu
istudiende sa via pius giusta.
Ja lu connosches bene s’oceànu
però no la connosches s’aligusta,
cosa chi deo la poto gustare
chi cussa est menzus meda de su mare.
- Sozu (58”)
Naras ch’est s’aligusta saborida,
gràtzia chi su nómene ti ammentas.
S’intelligente de imbrogliare tentas
però sa facia tua l’apo ’ida
ca da chi in sa locanda ti presentas
ti dana sa ch’est molta da una chida
e tue crês chi podes in sa pisca
e ti l’as mandigada po esser frisca.
- Màsala (49”)
Como chi t’as leadu cussa via
no la repitas un’atera ’olta:
acunténtadi de un’osteria
in-d-un’albergo no busses sa polta.
Tue connosches s’aligusta ’ia
ma comporare no podes sa molta
e gai a una parte ti travazas
ca las connosches ma no las assazas.
- Sozu (57”)
A nd’’atire su tema a finitia
cheret, ma semus continu fieros
ca un’intelligéntzia che sa mia
non la pagan de oro milli imperos.
Pensa ch’est riservadu a mie ebbia
de natura a ischire sos misteros
de su chi isperan in dogni paese:
tue no ischis sa terra chi sese.
- Màsala (49”)
Cando faghes su tema terminadu
deo fino che tue ateretantu.
E lassamos istare su piscadu
e concluimos cun amore santu,
ma como ’e ispiaggia unu cantu
m’apo serradu a reticuladu.
Ma tue no bi andes a su mare
ca no ti lassan nemmancu passare.
“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2020-2021 LR 22/2018, art. 22”.
Foto: Archivio Domus de janas