Angelo Ceconi, su conti, est stétiu una persona connota po essi realizau a is primus de su noixentus una de is prus importantis aziendas agrìcolas de sa Sardigna. Arricu de famìlia, iat decìdiu de benni a bivi in Assèmini e iat pesau un’impresa manna e moderna. In sa menti de sa genti antiga de sa bidda est arregodau cumenti a un’ómini de bonu coru, ma cust’arrichesa cun su tempus est stétia béndia o scaréscia e. Gabriel Angelo Ceconi est nàsciu in su1862 aDravograd, in Slovenia, possessu de sa corona imperiali asbùrgica. Fiat su fillu mannu de Giacomo Ceconi e de sa primu mulleri: su babbu si fiat coiau cuatru ’ortas e iat tentu ùndixi fillus. Sa famiglia Ceconi teniat terrenus, aziendas e domus signorilis in totu su Friuli e s’Austria. Mancai su babbu fessit arricu mannu, issu iat sighiu a bivi in manera sèmplici chentza scaresci mai is arréxinis ùmilis ch’iat tentu: difatis fiat pòburu e non iat mancu istudiau. Ancora piciocheddu fiat dépiu partiri a Trieste po circai traballu cumenti a manorba. Ma a pagu a pagu fiat arrennésciu a fai dinai e a diventai unu de is prus mannus costrutoris de s’imperu.

 

Angelo Ceconi a piciocheddu iat istudiau in su collegiu gesuìticu de Kalksburg, acanta de Vienna, cumenti a is piciocus de s’aristocratzia. Si fiat laureau a Graz in ingegneria idràulica e apustis iat traballau in s’azienda de famiglia. A sa fini de s’otuxentus fiat calau a Casteddu po sighiri is traballus de su portu. In su fratantis iat ligiu ca fiant bendendi un’azienda in Assemini, propiedadi de is nòbilis Orrù-Paderi.

 

Pigada s’ereditadi chi ddi spetàt de parti de su babbu, a cabidanni de su 1902 iat comporau sa propriedadi, manna ma mali pigada e pagu sfrutada: a un’ala fiat pauli e a s’atra logu sicu.

 

Angelo Ceconi – chi cun sa morti de su babbu in su 1910 iat pigau su tìtulu de conti de Montececon – fiat bellu, artu, de bellus modus e non donàt cunfidéntzia a nisciunus. Non si fiat mai coiau, biviat in semplicidadi e sa vida sua fiat totu po s’azienda. De candu dd’iat comporada, sendu ingegneri iat progetau e dirìgiu sa ristruturatzioni, is traballus po amanniai sa domu padronali e fai su centru aziendali. Iat fatu una grandu bonìfica e istradas po ponni in relata dogna tretu de terra, putzus artesianus fungudus finas 200 metrus e canalis po s’àcua.

 

A parti sa domu padronali, cun a costau s’azienda, aintru de sa bidda – tra sa crésia de Santu Predu e s’istatzioni – teniat atras propriedadis, chi arribbànt prus a innantis de is arrius Mannu e Cixerri. S’azienda de su Conti, in pagus fueddus, andàt de su centru istóricu de Assèmini fintzas giai a Cabuterra: 1270 ètarus de sartu po semenai e pasci, cun in prus bingias e padentis. Dónnia terrenu teniat domus, staddas e magasinus, oficinas e silos po allogai is loris. S’azienda teniat bestiàmini meda, faiat trigu e orgiu. Su trigu si bendiat a su mulinu de Casteddu, s’orgiu fiat in parti manna po is animalis e su chi fiat in prus ddu bendiant.

 

Non mancàt dónnia tipu de birdura, sa linna de is padentis, su binu de is bingias, unu terrenu mannu postu a méndula e finas colturas de cotoni. Su conti est stétiu tra is primus in Sardigna a ponni s’eucalitu. Fiat sempri in cica de novidadis, iat comporau màchinas modernas chi nemus connosciat po arai, semenai, messai, treulai: sa genti si nd’ispantàt e beniat de dónnia logu ddas a biri.

 

Teniat brabeis po lati, casu e petza, puddas e procus, bois po arai e vitellus po petza. Su conti est arregodau finas po essi unu de is primus in Sardigna a produsi lati de baca: po custa spétzia de rivolutzioni sa genti si poniat a arriri, ma cun su tempus iat cumpréndiu ca custu lati fiat bonu e donàt richesa cantu cussu de brabei. Is cuaddus fiant is animalis chi ddi praxiant de prus: ndi teniat medas e ddus atendiat cun capacidadi. Iat fatu po finas una statzioni de monta.

 

Is dîs fiant sempri ogualis: su conti coitàt a pesai, murzàt e a is noi oras andàt a su sartu cun is canis. A is duas torràt po su prangiu e a is ses de merì andàt a s’ortu de Canabis, a ovest de sa bidda, anca teniat is vivàius e is cuaddus. Po ùrtimu andàt a is bacas e a is seti e mesu furriàt po sa cena. A merì non bessiat mai, mancu a giardinu, ca timiat a ddu spitzulai su sìntzulu, prigulosu po sa malària. Chi teniat genti a cena si stentàt a giogai a “scacchi”, ma a is dexi s’arretiràt in s’aposentu de crocai. Bestiat sempri beni, aici in domu aici in su sartu.

 

Cun su tempus si fiat afetzionau meda a sa genti de sa bidda, e finas a candu iat pótziu iat donau traballu e fiducia a is asseminesus. Angelo Ceconi fiat stétiu sociu fundadori de sa “Società Agricoltori Sardi” e de su “Consorzio agrario”.

 

Méritat de essi arregodau su putzu artesianu chi iat fatu fai in su cortili de domu sua: a sa funtana de su conti totus podiant andai a pigai s’àcua, pòburus e arricus.  Po podi sighiri mellus s’ativitadi de s’azienda, si fiat fatu agiudai sempri de unu traballadori friulanu e prus de una borta, po mori de is bonìficas e de sa modernidadi de s’impresa sua, is giornalis specializaus ddi faiant is cumplimentus. Giai malàidu si fiat sighiu a arrimai apustis de unu càrcinu de cuaddu: arricoverau in su spidali de Iglesias Angelo Ceconi si fiat mortu in su1944, inmàiu. Custu “benefattore del paese, nobile figura di perfetto gentiluomo” comenti si ligit in-d-una targa fata ponni de sa famìlia, est interrau in su campusantu de Assèmini.

 

Cun sa morti sua totu su beni est andau a is eredis. De custus, sceti sa neta Eva Ceconi, coiada cun Jhoann Kitzmüller, iat sighiu beni s’ativitadi agrìcola fintzas a su 1970. Ma candu issus iant decìdiu de lassai sa bidda e de torrai in Friuli, su maridu de Eva iat béndiu a pretziu simbólicu is terrenus a is prus pòburus de sa bidda. Imoi in is terras de su conti ddu est su bixinau de “Montelepre”.

 

A sa fini de custa bella stória abarrat su dispraxeri po no essi arrennéscius a allogai custa arrichesa manna. Si funt fabricadas domus, fatas istradas, centrus cumercialis e negótzius. Assèmini s’est isvilupau, ma de cussa bidda de massàius de unu tempus pagu est abarrau. Sa própiu cosa si podit nai de s’azienda de su conti. Imoi a torrai in palas non si podit, iat essi bonu a su mancu a sarvai su pagu chi est abarrau e a ddu valorizai. Ma su pentzamentu de chini dd’iat a depi fai parit essi un’atru…