Is crésias e is cresieddas de su sartu, spainadas in s’ìsola nosta, funt unu sinnu de sa memória, lassau de is viandantis e de is pellegrinus medievalis chi, bestius cun-d-unu mantelleddu arrosiau de scroxus de cóciula bianca e cun s’agiudu de unu baceddu longu, de linna, cun sa punta de ferru, andànt passendi, a pei, campus e montis, po arribbai a is santuàrius: fiat unu caminu de fidi chi acostat is óminis a Deus.

 

In su territóriu cuartesu fiant meda is crésias e is cresieddas, pesadas in su sartu o postas acanta de arrugas importantis, fatas, prus che totu, de is romanus; s’agatant puru guvernus de locandas aundi si papàt e nci si pasiat, drumendisì a pitzus de una stoja.

 

Certu, de cussas cresieddas immoi sa genti pagu s’arregordat; is chi nci dd’ant fata a arribbai fintzas a oi, batallendi contra a su tempus, ma prus che totu contra a is òminis, sighint a essi testimongias de s’incantu chi donant is perdas antigas de mill’annus, allosingiadas de su tempus e di is manus de is pellegrinus.

 

Calancuna, prus malassortada, s’agatat in mesu de tzitadi, ingiriada de domus e de su tràficu de is màchinas, biendi picocheddus chi si spàssiant a iscriri o a fai impiastus in is murus insoru chi iant imparau a ascurtai sceti cantus de crésia e pregadorias.

 

Podit essi una cosa bella si custas prendas torrant a essi unu beni mannu chi donit cultura e apretziendhiddu, portit trabballu a is gióvunus e a sa vida de sa tzitadi.

 

 

Andaus immoi a ddas biri: si frimaus in pratza Azuni chi, po nai sa beridadi, assimbillat a una pratzixedda e s’aproillaus a s’intrada de su ex guventu, unu de is prus importantis sìtius de sa tzitadi, chentza si scareschi, po-i custu, de Sant’Aleni, sa basìlica de Cuartu.

 

Su guventu de is paras de Santu Franciscu est postu in s’arruga Brigada Tàtari, nominada di aici de su 1921, prima arruga comunali de Cuartu a Cuartuciu. Custu tretu, po is cuartesus de ariseru e de oi, est sempri istétiu su bixinau de Guventu aundi in s’Otuxentus nci fiant is postas de is barracellus.

 

Dd’iant costruiu in su 1631 candu s’arciobispu iat donau a is paras unu terrenu mannu acanta de sa crésia de Sant’Àgata. Issus si fiant impinniaus a ddu fai e a ponni s’ortu po si mantenni, donendi agiudu a sa genti de bidda.

 

Cumentzant is trabballus chi durant bint’annus e, gràtzias a su bonu coru de is cuartesus, arrangiant fintzas Sant’Àgata chi fiat totu malandada.

 

Intrendi ddu-i est una pratza manna, a froma de retàngulu, ingiriada de una lolla, cun in mesu una funtana; a suta de sa pratza sa gisterra manna manna chi est prus in artu, casi unu metru, de s’arregiolau de sa lolla.

 

Sa parti posta a manca, a canta de su muru de sa crésia, portat sa crabitura de linna. Is atrus tres bratzus, cun is arcus tundus, aguantaus de truncus cuadraus, funt crubetus de unu solaju pranu. S’afaciant a is lollas apusentus, mannus e piticus, chi mantenint s’antiga crabitura a carrada, ma atrus tenint unu solaju pranu. Sa crabitura de una borta fiat a incannitzau e cun truncus de tzinnìbiri, oi ndi funt abarraus pagus in calancunu apusentu.

 

In sa bóvida de un’apusentu de pitzus ant collocau, annus fait, s’affrescu mannu de su 1899 chi fiat in s’àula de su Consillu de su Comunu beciu. Scieus puru, gràtzia a imàginis antigas, chi in atrus tempus, fora de guventu, nci fiat una lollixedda cun sa crabitura de linna: cantus pellegrinus e pedidoris s’ant a essi frimaus ingunis abetendi sa caridadi de is capucinus. In pratza Azuni ddu-i est sa gruxi antiga de màrmuri posta de is paras po sinnai is làcanas de sa propiedadi. Ta làstima chi siat acanta de una mata grussa chi no dda fai apretziai!

 

In su 1866 is benis passant a su stadu, po custu is paras si ndi depint andai lassendi guventu e crèsia a su Comunu. Cuartu abarrat, di aici, chentza guventu fintzas a candu is Franciscanus de Sant’Antoni de Casteddu, a sa fini de s’800, nd’at a pesai unu nou in su tretu de Is argiolas, aundi biviat genti póbora chi non teniat mancu làgrimas po prangi e non nci dda fiat a andai a Sant’Aleni. Sa crésia insoru, de Santu Gregóriu, infatis, iat pigau fogu in su mesi de austu de su 1860, abbruxendisì.

 

S’ex guventu at a essi imperau a iscola fintzas a su 1925 candu ddu donant a Munsennor Angioni, unu predi cuartesu de grandu buntadi chi fundat S’opera de Su Pastori bonu po agiudai is becius malàdius e bisongiosus, acudius de is mongias de su própiu órdini, fintzas a su 1985. Oi, torrau a nou, est unu centru culturali cun sa scola de música e sa biblioteca de is línguas de minoria.

 

Bessendi de custa metadi de celu, seus giai acanta a sa crésia de Sant’Àgata.