Sa Sardinnia est terra de poesia cumenti calisisiat atra terra de su mundu ca non est possibili a pentzai a una terra chi ndi siat brivada. Ma sa Sardinnia tenit calincuna cosa in prus. Pastoris avatu de su tallu, messajus in is traballus de su sartu, feminas de domu fendi farra o fendi strex’e fenu ant sempri cumpostu e cantau mutetus, otavas e cantzonis. E no iscaresciaus ca po donnia festa, in is biddas, unu de is ispassius prus sighius fiat “sa cantada” campidanesa: dus o tres cantatoris in su palcu totu mudau a muta, acumpangiaus de “su basc ‘e contra, si gherrant a pari a corpus de sterrinas e coberimentus a pitzus de un’ argumentu proponniu de su cumitau; e sa genti sighiat, cun atentzioni e cumpetentzia ztacarrendi is manus po aprou o cun istruncìus candu sa cosa non praxiat. Mama mia puru, po is ocasionis nodias de sa famillia, cumponiat sempri una cantzoni de un bintina ‘e curbas po afestai.

 

Su paperi prus antigu chi arremonat sa poesia in Sardinnia est de su 1638 candu Sarbadori Vidal, ma su nomini giustu fiat Giuannandria Contini e fiat nasciu a Maracalagonis in su 1581, de famillia arrica, iat scritu unu libureddu “Urania Sulcitana” e in sa presentada arrelatat de s’esistentzia, aintru de is cantzonis sardas, de un’arratza de versu nau “tasi” o “enninu”.

 

Ma po sa storia de sa poesia sarda podeus andai meda prus agoa. Tigelliu poeta casteddaiu benit onorau de Oraziu, su poeta romanu, cun d’una “Oratzioni” po sa morti sua. Dopu de issu, perou, mudesa cumpreta. Su primu autori dd’agataus tra su ‘400 e su ‘500: Antoni Canu obispu de Tatari iscrit unu poema po afestai is martiris turritanus Gavinu, Protu e Januariu. E a su liminaxu de su ‘600 agataus Araolla, omini scipiau meda, chi ddu torrat a iscriri  a ottavas, a sa moda de s’ Orlando Furioso. Sighit una simana poetica cantzada chi si prelongat fintzas casi a su printzipiu de s’ 800 candu agataus unus de is mannus: Melchiorri Murenu.

 

Su Circulu Su Nuraghe, in is annua 2001 e 2002 at bofiu torrai onori a is poetas mannus, aprontendi varius atobius po ddus arregordai. Su 7 de su mes’e idas eus afestau Pepinu Mereu 1872/1901, tonaresu nomenau “Su cantadore malaitu”. Poeta de dennuntzia sotziali, cun su pentzamentu fissu de sa morti, su mascatzu de sa maladia chi dd’iat aciotau, cun s’ispiritu de arrumpellamentu faci a sa sotziedadi, e de inciascu po sa religioni. In su martzu de su 1896, in d’una litera disisperada a s’amigu Nanni Sulis ddi scrit: “Su car’amigu tou est moribundu – in s’urtimu sarragu ‘e s’agonia”.

 

Bivit ancora cinc’annus e morit su 11 de martzu de su 1901. De custu poeta podeus nai ca hat incumentzau s’annoamentu  linguisticu de sa poesia sarda sbandonendi is formas becias de s’Arcadia e inghitzendi una manera linguistica po una poesia benidora chi est praxia meda.

 

Cenabara 11 gennaxru est tocau a Antiogu Casula “Montanaru” 1878/1957.“Fiera e ruzza, in mesu a sos castanzos / seculares, ses posta o bidda mia”. Aici cumentzat unu sonetu, fortzis su prus famau, de Montanaru, scritu a su cumentzu de su ‘900, Nascit a Desulu in su mes’e santandria de su 1878. A pustis sa scola regia in bidda sua fait su ginnasiu a Lanusei ma non sighit is istudius  po apretu de poboresa. Torrau a bidda s’agatat fora de logu. A una parti sa bidda de pastoris chi d’oprimit cun su connotu e is usus suus e a s’atra su mundu tzitadinu chi issu at connotu cun sa vida sua e sa cultura, chi at depiu sbandonai. E issu est in mesu, non prusu biddaiu poita artziau de gradu, scipiau, ma non prus tzitadinu poita torrau de mancu po curpa de sa poboresa.

 

In su 1903 bessit su primu liburetu de versus suus: “Boghes de Barbagia” e su 1922, su de dus: “Cantigos d’Ennargentu”. Est persighiu de su fascismu e propostu po su confinu a Lampedusa ma est impresonau e torrat a domu in su 33 assolviu de totu. In presoni at iscritu su de tres liburetus: “Sos cantos de sa solitudine” ma depeus aspetai su 1950 po biri su de cuatru: “Sa lantia”.

 

In su 1953 ddi calat guta e morit a 79 annus su mes’e martzu de su 57. Po afestai is cent’annus de su nascimentu in su 1978, Ferdinandu Pilia e Giuanneddu Porcu bogant unu libru in duas partis:”Sas ultimas cantzones” e “Cantigos de amargura” cun poesias mai imprentadas, cumponimentus sperdius o pagu connotus e atrus fintzas arrefudaus de s’autori.

 

Oi apu depiu cambiai s’argumentu de is arregordus mius poita mi parit chi s’apu nau totu. Chi dd’eis agradessiu bolit nai chi ap’a sighiri custa pinta e de s’atru atobiu eus a podi chistionai de Melchiorri Murenu, su poeta tzurpu, bociu a Macumere. “Tancas serradas a muru – fatas a s’afferra aferra” funt versus suus; de Gavinu Achentza de Otzieri chi hat iscritu. “Non mi jamedas Maria – si no mama de dolore”, e tanti atrus. E chi seis interessaus a-i custas poesias dd’as teneus in biblioteca.