Si incaminaus po arribbai a sa cresiedda de Santu Beneditu, pesada in arruga Marconi chi, prima de su 1939, fiat Arruga Natzionali: nòmini postu in su 1871, s’annu de su segundu censimentu bófiu de su Rei po contai sa popolatzioni de su Stadu nou.

Fiat una bia antiga e longa meda -s’arruga maista de Casteddu a Cuartu- chi pigàt su nòmini giai in su bixinau de Casteddu, nau oi de Santu Beneditu; passendi acanta a su stàini de Molentàrgius, arribbàt fintzas a sa cuneta de Ponti, in su sartu de Su Idanu (oi Carrefour).

 

Intrendi a bidda, a segunda de su tretu, mudàt nómini e fendi unu giru longu e unu pagu trotu andàt fintzas a nordi de su populau, atobiendisí cun s’arruga de sa 125 de oi. In s’Otuxentus, is cuartesus iant dépiu bogai dinai po dd’arrangiai poita sa parti de su stradoni de ponti, agatendisí acanta de su stàini e de s’arriu de Cuartuciu, in s’ierru fiat sempri totu allagada: una borta iant dépiu ponni tremilla francus; un’atra atrus milli impari a setimilla e prus carrus de pedra! Ma no est acabbada!

 

Pensai: in su 1841, a Carlu Albertu, su rei, po ddu fai intrai a bidda, dd’iant fatu passai de Cuartuciu, poita su stradoni fiat totu ludu e is bisajus nostus, scedaus, iant dépiu trabballai  duas giorronnadas -chentza guadangiu- po aciupai cun su sabbioni s’àcua de s’arruga maista.

Immoi torraus a nosu: seus arresentendi s’ortu de Guventu aundi, a is primus de su 1900, pagu fiat abarrau de is matas prantadas de is paras: sceti froris, un’opinu de Alepu e atras matas po mudai sa bella statzioni de is trenus a vapori  pesada in su 1888 e sciusciada apustis in is annus’50 (ahi! ta làstima!); oi su tretu est torrau a essi, mancu malis, unu giardinu po is pipius.

 

In su mentris bieus giai pratza de Crésia, cun sa  parrochiali de S. Aleni: in mesu su monumentu chi arregordat is sordaus, mortus in guerra  po sa libertadi nosta. In custa parti de stradoni nc’est una domu a lolla totu sderruta e domus a dus pranus de is primus de su 1900, de su Liberty, cuadas unu pagu de is fabbricaus modernus, artus e pesaus cun stilis diferentis!

Prus ainnantis si frimaus a s’artària de sa pratzita Sa panga manna, posta  a s’ingruxada cun s’arruga chi is antigus narànt camminu de Cuartuciu, unu tretu tzentrali meda poita giai in su 1700 fiat su bixinau de su bocidroxu e in su 1800, sempri in cussa pratza manna  bociant su bestiàmini e bendiant sa petza; mentra de su 1855 s’at a bendi sceti lori, cíxiri, fai i ortalítzia, portaus in is carrus a bois e a burricu de is bendidoris de is biddas bixinas e de Cabu de susu puru.

 

Mancu malis chi in cussa parti de bixinau nci biviat pagu genti … asinuncas!

A intendi a mengianeddu is arrodas de is carrus tzichirriendi in s’impedrau de s’arruga o is boxis de is carradoris e de is carretoneris certendi po chini depiat passai primu in sa bia strinta, certu chi depiat essi unu trumentu po chini teniat domu ingunis!

Ma is regolamentus de Polizia urbana e rurale, fatus de su Comunu, si depiant arrispetai in s’Otuxentus puru e no sceti oi! A pensai chi in cussus tempus nci fiant probremas de tràfigu, parit una brulla!

 

Seus immoi acanta a sa cresiedda de Santu Beneditu, posta a dereta de sa bia, intitulada a custu santu chi in su 1500 iat istituiu s’Órdini de is Benedetinus mentra sa sorri, S. Scolàstica, iat fundau cussu de is mongias benedetinas.

S’ala manca de su fabbricau est cuada de una domu fata a is primus de su Noixentus.; sa parti dereta e sa chi est a palas torrant a un’intrada chi pigat su nòmini de su Santu. 

 

Su fabbricau dd’iant costruiu, agoa de su 1325, picheparderis cuartesus, imperendi pedràmini cun arena grussa e cracina ammesturada a àcua e afortiendi donniuna de is cuatru contonadas cun perdas grussas meda, iscuadradadas e incadenadas. Sa crésia, a froma de retàngulu, tenit dus portalis ogivalis: su de sa faciada printzipali e s’atru a sa dereta:  donniunu portat a ingíriu una guarnissa de perdas iscuadradas postas a ventallu, sighendi diaici una caraterística de s’arti catalana.

Sa faciada, cun sa crabitura a cabriolas, in sa pinnacutza, ammostat su campanili piticu, a vela chi tenit apicada una campana de su Setixentus.

 

Intrendi ddui est una navada sceti, unu pagu allonghiada chi acabbat cun-d-una capelledha chi fait de presbitériu, innui est s’altari; custa parti est artziada de unu iscalineddu, fortzis po donai prus imponéntzia a su presbitériu.

Sa bóvida, una borta a incannitzau, dd’ant mudada fendidda a cabriolas, cun is travis de linna. Intrat unu pagu de luxi de duas fentaneddas, a froma tunda: una a pitzus de su portali printzipali e s’atra, a faci , in sa capelledda de su presbitériu chi pigat luxi de s’intrada.

 

Sa crésia dd’oberrint duas bortas a s’annu: in su mesi de argiolas po sa festa e in su mesi de maju po fai s’arrosàriu a onori de Nosta Sennora. In s’antighidadi, narant documentus, custa cresiedda benis no ndi teniat e fiat póbora póbora, ma sa genti dda frecuentada acitotu  pighendi parti a is tzirimónias religiosas cun devotzioni e agiudendidda in dónnia ocasioni.

Parit chi in s’Otuxentus dd’iant imperada, comenti sa crésia de Sant’Efis, po fai iscola a is piciochedus; in su 1900 est sutzédiu diaderus.

 

Curiosidadis: prima de su 1666 nci fiat foras de sa crésia una lollixedda lola o pochada chi iant arrangiau dus maistus de muru cuartesus in su mesi de làmpadas de cuss’annu. In su bixinau nant chi nci fessit aintru de una domu una gisterra antiga meda, manna cantu un’apusentu. Pagus is arredus: una trona antiga de linna, sa murandíglia e fintzas a pagu tempus cuatru istatueddas: S’Immaculada, Su Sacru Coru,  S. Beneditu e S. Scolàstica, custas duas stugiadas, bistu chi genti mala, intrendi a crésia, nd’at furau is atras.

 

Sa murandíglia, de is primus de su Noixentus, dd’iant fata gràtzias a su bonu coru de sa genti de su bixinau, chi in su 1921 iat costituiu S’assótziu  de S. Benitu e S. Scolàstica po ddus onorai cun missas e novenas e cun is arregortas de dinai, fatas de is obreris cun su bixinau, s’arrangiàt sa cresiedda puru.

Candu arribbat su tempus de apariciai sa festa a onori de is dus santus, is mascus de s’obreria, segundu s’arrégula, si pigant incuru de S. Beneditu, is priorissas si depint interessai de S. Scolàstica. A dónniunu su suu!               

                                                      

Si poneus torra in caminu po arribbai, custa borta, a Santu Perdu de Ponti