Est unu apentu de fantasia e de rejone jogadu a livellu mannu de altària, custu chi presentamus oe a sos amantiosos de sa poesia cantada in limba sarda logudoresa: in palcu duos de sos cantadores pius mannos de s’istoria de sa poesia a bolu, Remundu Piras e Peppe Sozu. Custa gara est istada fata in Borore, su 28 de frearzu de su 1978, una festa chene santu e una de sas ùltimas disputas de Remundu Piras, chi teniat galu tres meses de vida. A pustis de s’esòrdiu, pubblicadu in su nùmeru coladu, imprentamus como su primu tema (su frimare e s’andare, o frimu e movimentu, comente aian postu sos oberajos de sa festa): sun 64 otavas. In s’àteru nùmeru amus a imprentare su segundu tema puru (lughe e iscuru, 72 otavas). Cando an cantadu in Borore, Peppe Sozu teniat 63 annos e Remundu Piras 72.
1. Sozu (1’11”)
Oramai su comitadu egreggiu
at decretadu su primu argumentu.
Como chi deo possedo unu seggiu
po lu difender devo istare atentu
ca su tema m’at postu in su sorteggiu
a no mi mover ne abba e ne bentu.
No l’aia sognadu dae primu,
como in tema tocadu mi est su frimu.
2. Piras (57”)
A tie t’at sa sorte nadu gai:
a esser semper frimu in ausentu.
Deo un’àteru tema ja apo tentu
e no est chi li feta onore assai.
E it’est? A no mi frimare mai
ca dev’istare sempre in movimentu.
Po cantu chi in su tema l’an pretesu
ja no abbarro frimu mancu presu.
3. Sozu (1’20”)
A da chi cheres currer, curre puru
sempre, totas sas dies de ogni mese.
Diferente ’e su tema meu sese:
deo su currer leo a mancu in curu
ma da ch’in logu frimu pones pese
so convintu chi ses pius seguru.
Ses de ogni palatu a fundamentu
e bi restas che unu monumentu.
4. Piras (56”)
Deo no soe unu monumentu,
no mi cumbenit tantu a mi frimare
tantu ja no mi paret un’apentu
chi passen totu po m’abbaidare:
eo passo coment’e-i su ’entu,
mi chelzo in dogni dantza divagare.
Tantu unu diciu est chi lu cunfrimat
chi est peldidu cuddu chi si frimat.
5. Sozu (1’07”)
Cosas bellas mi faghes a ischire
ca a ti difender l’isco chi ses àbbile.
Deo in su tema meu ap’a sighire,
dae sa prima idea isto immutàbbile:
si deves una domo costruire
no ti la fetas in costa friàbbile.
O pagada in contante o fata a ratas,
si movet terra domo no bi agatas.
6. Piras (43”)
Ma tue ses timinde po una ruta
e deo ballo lizeri che fusu.
Da chi ponzo unu fundamentu suta
poi un’àtera pedra ponzo susu:
sempre movìndem’a iscuta a iscuta
pius chi altzat creschet de piusu.
Si devet mover dogni criatura
po fagher fundamentu e cobeltura.
7. Sozu (1’01”)
Cuss’est su frutu ’e sa fadiga umana
chi afrontare devet una gherra.
Ma no ti palfat una cosa istrana,
su sòlidu ti mira in campu e serra:
s’est movida sa zona friulana
e nde sun rutas sas domos in terra.
Si si movet sa terra, considèra,
bi nd’at su mesu in s’albergo ’e s’aèra.
8. Piras (45”)
Tue isco chi times a nde rùere
ca nd’est caladu su fràigu tou.
Ma s’òmine in su movimentu sou
torrat a impastare su piùere:
cando si movet e ch’ischit costrùere
nde ruet e la faghet dae nou.
Tue si no imparas cuss’iscola
sa domo tua no si faghet sola.
9. Sozu (1’02”)
Tue ti moves faghinde degogliu
che una nue in altu in s’orizonte.
Deo so frimu cant’e unu monte,
de dominare a totu apo s’orgogliu
e un’ispunda ’e rocas cando ’e fronte
tenet de undas totu in cuss’iscogliu
no b’at niente ite fagher cun megus:
mi dan su colpu e torran indasegus.
10. Piras (43”)
Tue ses frimu ca ses monte grae
e naras: dòmin’eo chena abbusu.
Deo mi movo e poto ’e piusu,
mi ponzo inoghe e da poi iguddae:
tue ses unu monte, eo un’ae
e de su monte mi che pigo a susu.
Che pigo finamentas a sa nue:
sempre so pius altu chi no tue.
11. Sozu (52”)
Ma no l’as una gloria raggiunta
faghinde sa rejone a contu tou.
Sas valangas de mover si dan prou,
dae si mover sa zente est defunta:
su puzone che pigat a sa punta
e che torrat a basciu dae nou
ma sa montagna dominat a tie
ca est frima e reina e sempre inie.
12. Piras (44”)
Chi siat sa reina no be-i creo,
ma lu cret s’ignorante chi la mirat
ca s’istabbilidade ja l’atirat
e narat: deo subra ’e issa arreo.
Ma no s’abbizat, narat Galileo,
chi nachi custa terra tota girat.
Tue la ’ides frima sempre fissa:
abbìzadi chi moet finas issa.
13. Sozu (57”)
Ma deo no la noto cussa iscena
po chi sa terra si movat ogn’ora.
La ponzo a su seguru sa carena
frima da s’imbrunire a s’aurora
e unu riu da ch’est in piena
s’est frima s’àrgine no ch’’essit a fora.
Est importante unu còmpitu mannu:
si s’àrgine si movet faghet dannu.
14. Piras (44”)
Su riu argines pagu nde rispetat
ja chi est irruentu, in mente tene.
Cando s’aundat e no l’andat bene
tue la faghes, issu nde la ’etat.
E narat: tue frimu ti tratene,
comodidade tua no isetat.
Su riu no est bellu a l’imbrigliare
puite devet sempre andare a mare.
15. Sozu (
Ma li naro: s’istrada tua lea
po ch’apat de brincare intentzione.
Deo l’apo imparadu s’istradone
po chi s’aundet……………..
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
16. Piras (39”)
Igue ti at a parrer un’abbusu
però su movimentu bi puntigliat:
cando bi nd’at de mancu tando ischigliat,
eco chi sa giustitzia at esclusu
e cando su pilone si aparigliat.
Ma si bi nd’at unu gramu ’e piusu
si tue abbaidende istas atentu
chie iscòbiat est su movimentu.
17. Sozu (54”)
Non ti che podes leare su bancu
si d’esser pesadore lu as a usu.
Custu est sempre a su meu fiancu,
si b’est s’iscansu a tie che an inclusu:
si movet adananti est de piusu,
si movet adasegus est in mancu.
Ma però devet bistare chietu:
a da ch’est frimu est su pesu perfetu.
18. Piras (47”)
Si prendes s’istadea, Peppe Sozu,
cheret narrer su giustu no l’imploras:
tantu chi peses trigu, casu o ozu
ogni ’olta nde pones e mezoras.
Nara, si s’istat frimu su rolozu
comente mai ti malcat sas oras?
Su rolozu l’abbàidas de gai
ma però oras no ti malcat mai.
19. Sozu (59”)
Su rellozu no est che s’istadea
po cantu bi rifleto e considero.
Una cursa l’osselvas unu sero,
ben’a esaminare ti be-i imprea:
de los ischire sos primos as bidea
ma sa lantzeta paltit dae zero.
Poi a su motu devet iscatare
però innanti la deven frimare.
20. Piras (37”)
Ma tue deves benner fatu a mie,
osserva pitzinnia cun betzesa.
Su ch’est pitzinnu movet sempre asie,
su’etzu acusat tropu debbilesa:
su ch’est giòvanu est sempre a mesudie,
su ch’est betzu ch’est in sas ses e mesa
e no podet bogare nudda a fora
ca sempre frimat in sa matess’ora.
21. Sozu (55”)
Da chi as una causa risoltu
non pro chi chelfa dare in totu adiu
non ti lu poto frimare su briu
si su tema una parte ti at acoltu.
Ma frimas un’idea essende ’iu
e frimas in sa cascia essende moltu.
Frimas a zero in sa sepoltura
e biu faghes òtima figura.
22. Piras (38”)
Igue no ti dao mancu toltu
e ne penso ’e ch’andare in aterue.
Tue abbàrradi frimu si ses moltu,
su bechinu ti narat: frima igue.
Ma issu s’est movinde e ti ch’at poltu
comente a nois faghen in totue.
Abbarras frimu ca as dadu s’adiu
ma deo no mi frimo ca so ’iu.
23. Sozu (57”)
Ma da chi ses a inie arrividu
non t’as a mover da intro ’e sa chea.
E si ses rispetàbbile individu
o reu o sétzidu in-d-una cadrea
da chi t’iscries a unu paltidu
no parit bellu a cambiare idea
a ti salvare léndedi su ’olu:
ti frimas pro chi restes solu solu.
24. Piras (42”)
Finas igue ja ti dao toltu,
lea paltidos cantu bi at connotos.
Da chi unu in sa cadrea che l’an poltu
lu den aer votadu sos ignotos:
tando girat continu a dogni coltu
crientella, po si buscare votos.
E los deves istare sempre gai
ca si ti frimas, mi’, no pigas mai.
25. Sozu (53”)
Ja deven afrontare ogni conflitu
si sa lota si mustrat acanida.
Si ti faghet un’àteru s’isfida
non deves tue jambare subbìtu
ca s’a unu paltidu ses iscritu
ja bi deves restare tota vida.
Da chi unu fogliu ’e pabilu l’as tintu
ses solu gai un’òmine distintu.
26. Piras (37”)
S’òmine fina unu paltidu nou
inventat po pigàreche a trofeu.
Però totu ’e si mover ja dan prou,
su chi no movet est unu babbeu:
issu pensat po su paltidu sou,
deo penso po su paltidu meu
e po no benner mai a sos concluos
pensamos de nos mover totosduos.
27. Sozu (53”)
No nde fato in su palcu unu cuntrestu
ma a cambiare idea bi andat male.
Da chi mòvidu s’est totu su restu
deo a mi mover so contra e rivale.
Ite bellesa si Paulu Sestu
s’iscriet a su partidu radicale:
ja diat esser un’iscena bella
faghinde sos deunzos cun Pannella.
28. Piras (41”)
Paulu Sestu est invochende a Deu,
ja istat bene e a Deus est gratu.
Ma issu puru no est sodisfatu
chi s’est sempre movinde e finas reu:
Sant’Austinu fut primu manicheu
e da poi catòlicu s’est fatu.
Narat: ”A Deus po no dispiàghere”.
Gai Paulu Sestu podet fàghere.
29. Sozu (52”)
Ma a Austinu non coghes arrustu,
ti torro sa risposta rie-rie
ca a Deus chilcaiat ogni die
su famosu teologo robbustu:
da chi agatadu at su puntu giustu
tando s’est frimu e-d-est restadu inie.
Prite proadu no as a Austinu
a che l’’ogare a coa dae caminu?
30. Piras (38”)
Ma si Santu Austinu si nd’est frantu
e lassat manichea sa dimora
Sant’Ambrogiu l’at fatu fina ispantu:
tando s’est cunvertida sa colora.
Sant’Austinu ja s’est fatu santu,
Paulu Sestu no est santu ancora:
po chi sa santidade lu cumovat
est bisonzu issu puru chi si movat.
31. Sozu (55”)
Ma non mi paret una frase rara
si cun sos santos ses in comunella.
Est s’istoria insoro tantu bella
ch’a recitare la faghen a gara
ma da chi sunu frimos in sa bara
tenen s’istàtua in-d-una capella.
E prima ’e si frimare totucantos
est casu raru chi los fetan santos.
32. Piras (42”)
No, chi pro preigare sa dotrina
si sunu totu mòvidos sos santos.
Santu Pedru est naschidu in Palestina
e podiat bistare in cussos cantos
invece nd’’enit a Roma latina
a preigare ’e Cristos sos ispantos.
As a narrer ch’est santu e ch’est zigante
ma Santu Pedru fut un’emigrante.
33. Sozu (56”)
Ma sende Santu Pedru un’emigrante
l’atzeto: sa dotrina at preigadu.
Poi in Roma una pedra at piantadu
chi non si movet aterun’istante:
est duamiza ’e annos alloggiadu
in suta cussa cùpola ’e Bramante.
Ca b’at postu una pedra po unu pernu
frima b’at a restare pro s’eternu.
34. Piras (45”)
Santu Pedru est mancu duamiz’annos
ch’est bégnidu che pòberu e iscuru:
at afrontadu rughe, morte e dannos
e puru tue lu cretas seguru.
Ma no ti fetas tantu contos mannos
prite nde podet ruer issu puru
ca dogni cosa a ruer est suggeta
ma deo no so péssimu profeta.
35. Sozu (56”)
Ma de sa profetzia chi mi faghes
deo no mi nde so innamoradu.
Chie nde ruet példidu at su gradu,
si rues tue ti nde dispiaghes:
nde sunu rutos finas sos nuraghes
ma caligunu in pe’ bi nde at restadu
e sun de sa Sardigna onore e gloria:
mai at a tramontare cussa istoria.
36. Piras (36”)
Beh, su nuraghe ja ti paret sode
siat de tufu, trachite o granitu.
Ma no podet durare a s’infinitu
ne bi la podes dare cussa lode.
Nara, Zuseppe, timinde a Erode
cun Sa Madonna fuit a s’Egitu.
E in s’Egitu sos pes ja ch’at poltu:
si si fut frimu inie ja fit moltu.
37. Sozu (55”)
Si caminat a caddu o a pedone
at afrontadu ogni ratza ’e traschia.
Erode, de sos malos campione,
cheret distruta cussa familìa
però sighidu at gai e su Messia
ne Giuseppe no giambat religione
essende in terra ne torrende a Chelu:
friman inue lis narat s’Anghélu.
38. Piras (43”)
No, chi Zuseppe at deretu e a toltu
che fuit a s’Egitu trota-trota.
Ma a Gesu Cristu sa rughe l’an poltu,
li naran: pigachela a su Golgòta.
Da ch’est pigadu inie si ch’est moltu
poi l’interrat sa zente devota
ma resuscitad’est sa teltza die
e moltu no s’est frimu mancu inie.
39. Sozu (54”)
De sos Giudeos afrontat sa lota
chi est sa tremenda sa pius mala
e sa foltza impignada bi l’at tota,
su caminare no l’at mancu a gala,
però poi s’est frimu in su Golgòta
da chi ch’arrivat cun sa rughe a pala.
Cussu est su nodu ’e sa religione
ch’est arrivadu a destinatzione.
40. Piras (42”)
No, chi da ch’est pigadu a su Golgòta
ch’est pigadu e in rughe l’ana poltu.
E inie incravadu si ch’est moltu
in mesu a giaos, frusta cun atzota:
sa passione l’at sufrida tota
ca fiat coraggiosu e cori-toltu.
Però su movimentu sempre impitat
chi finas da ch’est moltu risuscìtat.
41. Sozu (57”)
S’est frimu e realizat s’alta impresa
po salvare su mundu in pena grave
e no si movet ca afrontat sa resa
de s’airadu o de su ch’est suave.
Como lea sa Brigata Tatharesa
a da chi s’est frimada in su Piave:
s’inimigu brincare no lu lassat,
s’est frima inie e nadu at: no si passat.
42. Piras (41”)
Tue sa gherra no ischis it’este
tando la crese nènia suave?
Su fante nd’est caladu a su Piave
currinde innanti che bestia areste
poi, torrada a si mover sa nave,
si ch’est torradu finas a Trieste.
Paradu at a sas ballas sa petorra
e fut andende sempre a s’anda e torra.
43. Sozu (51”)
Deo sa tua proposta l’atzeto
ma a sa realtade ti avicina.
In su Piave sa fama divina
de sos sardos immagino e rispeto
ma fuidos si sun in Caporeto
colpende sos calcanzos a s’ischina.
E sa gloria an tentu sos soldados
in cuss’ispunda chi si sun frimados.
44. Piras (37”)
In gherra tue no ti frimes mai,
faghe gherrende a su modu meu.
Su còmpitu ’e sa gherra est tropu feu
e-i su chi si frimat est guai:
gherra una ’olta goi e una gai,
una ’olta colcadu e una reu.
E gai sa difesa bene istallas:
ti podes finas salvare sas ballas.
45. Sozu (54”)
Legginde ’e su Piave sa cantone
a custa parte mia istas suggetu.
A da chi ses malàidu in su letu
b’est su dutore in cussa ocasione
e si ti faghet una inetzione
frimu ja deves bistare e chietu
ca si ti moves ti dat pena e tragu:
segare in dossu ti che podet s’agu.
46. Piras (39”)
Cussas mi paren mischinas iscenas,
mancu a las narrer sun a paragone.
Da chi ti faghen un’inetzione
sa meighina si ch’intrat in venas:
tando comintzat s’evolutzione,
su movimentu allezerit sas penas
e po aer de vida su tesoro
cheret chi mai si frimet su coro.
47. Sozu (50”)
Remundu, ti nde deves dare ’antu
chi su sàmbene cheret circulare
ma a boltas sas venas a pompare
no an de suficentzia su tantu:
da chi li faghen unu trapiantu
tando su coro lu deven frimare.
Da chi curadu est a bonu sou
torrat a caminare dae nou.
48. Piras (46”)
Si si frimat che tùrulu intro ’e s’ou
s’òmine morit fritu e tropu afrantu.
Eo ’e su movimentu apo su ’antu
mi lessan coro o mi lu ponzan nou:
tzeltu chi molzo si no apo agguantu
ma si si movet torra dae nou.
Deo po un’iscuta mi nde dolzo
ma si movet su coro no bi molzo.
49. Sozu (55”)
Ma a caminare continu t’isbaglias
sias currinde o camines serenu.
Unu convogliu de zente pienu
bies in paghe o tempos de bataglias:
po chi seguru caminet su trenu
cheren frimas in terra sas rotaglias
ca s’allentat o movet po pag’ora
passat su trenu e che brincat a fora.
50. Piras (31”)
Igue tzeltamente no t’isbaglias,
cussa ja l’as intzeltada in pienu.
Ma a mie no mi nelzas ”a ti caglias”,
deo puru so òmine terrenu:
deven istare frimmas sas rotaglias
però chie si movet est su trenu
prite su trenu si si frimat gai
tue ja partis e no giompes mai.
51. Sozu (46”)
Inue l’as ti dao sa rejone
ca in su toltu no b’ando a brigare.
Pensa chi ambos bi semus umpare
in sas rotaglias e in su vogone
ma tue isetas a ti nde falare
da chi ti frimat in s’istatzione.
Si nde calas movinde b’at perìgulu
chi t’atapes sa conca a calchi ispìgulu.
52. Piras (33”)
Tzeltu chi devo fagher de gasie,
da chi jompo a su logu che aggualo.
Però prim’est andadu tota die
e deo su bigliete li regalo
e poi da chi jompet a inie
a pena chi s’apuntat mi nde calo.
Si no est cussu frimadolzu sou
setzit torra e ja paltit dae nou.
53. Sozu (56”)
Inue ambos bi semus in conflitu
no at a esser una pantomina.
Ma deo resto mudu in dogni situ
po chi b’acostet sa zente vicina:
sun frimas sas piramides d’Egitu,
sun frimas sas muraglias de sa Cina
e cussa parte l’apretzo e l’onoro:
friman inie s’istoria insoro.
54. Piras (43”)
Ma a bi cres chi calchi egitzianu
b’at trabagliadu e ja nd’an fatu galas:
suore b’at de mente che de manu,
de inzegnu, de pese che de palas.
Mires sa terra: riet su manzanu
a su sole, poi girat sas alas
e-i sa terra in movimentu contat
si nono no avreschet ne tramontat.
55. Sozu (54”)
De ischire sa zente est sempre apitu
ma deo devo intrare in dogn’atu.
Bidu as Israele cun Egitu,
Vietnam e Cambogia it’an fatu:
e tocat pro frimare su conflitu
chi frimen in pabilu su cuntratu
e a da chi s’impignu mi nde leo
chi friman sa bataglia ap’’ìnchid’eo.
56. Piras (41”)
Tue ja cheres fagher cussu jogu,
como ses cuntratende in su Sinai.
Però sa gherra no si frimat mai
sempre b’at ischenditas e b’at fogu:
cando istudat unu chi est babbai
si pesat prestu in-d-un’àteru logu.
Est unu mundu chi no si cumprendet:
pius chi nde l’istudas pius atzendet.
57. Sozu (51”)
Ma at a bincher cale est pius àbbile
da chi sas armas no ana frimmadu.
Deo bi devo esser immancàbbile,
sa janna ap’a sa paghe ispalancadu.
E trancuillu restat un’Istadu
a da chi tenet sa moneda istàbbile:
nudda bi perdet ne nudda regalat,
su valore ne pigat e ne falat.
58. Piras (35”)
Sa muneda mi paret de gasie
e peruna muneda est in assentu.
Issa ’olat coment’e-i su ’entu,
no nde riposat ne note e ne die:
in manu as sa muneda unu mamentu,
poi che l’’ogas e la das a mie.
E da chi Peppe la dat a Remundu
faghet su giru de totu su mundu.
59. Sozu (46”)
Chi sa moneda devet circulare,
Remundu, ti lu naro deo puru.
Ma in sa moneda istàbbile so duru,
parit a mie non devat tremare:
s’est gai a da chi faghes un’afare
a su chentu po chentu ses seguru.
Si si movet ti ponet in guai:
est mezus ch’issa non si movat mai.
60. Piras (44”)
A no si mover est unu machine,
chie nde tenet meda che nd’imbolat.
Abbàida comente faghet su pollìne
cando su ’entu atesu che lu ’olat:
bolat da su fiore fine fine,
in-d-un’àteru frore si consolat.
Eco, moven sas cosas totucantas
e da cussu s’incrocian sas piantas.
61. Sozu (54”)
De sos incrocios ses como in s’aficu,
su polline ’olende apo cumpresu.
Però passare non deves atesu
si agrònomo ses de fama ricu:
innestende nde pones un’isticu,
no m’as a narrer poite l’as presu.
Poi no movet a note e ne die,
po ch’atichet chi restet frimu inie.
62. Piras (47”)
Deo fato in sa linna un’isforroju
e innesto piantas de ogni tipu
puite igue prendo meda a cripu
po ’essire s’isticu dae toroju
però s’isticu lu prendo in su tzipu,
frimat inie ma crebat in s’oju.
L’apo preso in su fundu po aggiunta
e fin’infunder si podet in punta.
63. Sozu (53”)
Ma deo jamo sa linfa a s’apellu
ca non si devet s’isticu chinnire.
Si tenes cannonadu o muscadellu
a mustu a domo nde lu des batire
e che l’imbolas in su carradellu
tand’inie si pesat a buddire.
Faghet chinnire finas su padronu:
da ch’est frimu e pasadu est binu ’onu.
64. Piras (39”)
Beh, ista tzertu, l’apo a adopiare
ma est totu movimentu, as de ischire.
Lu devo intro su cupu fermentare,
inie movet e chena finire.
Primu-primu si ponet a buddire,
da chi s’istracat ja devet pasare
ca sa cuba li narat: frima igue,
però primu so deo e poi tue.