S’istòricu Wolfgang Reinhard definit su colonialismu comente unu poderiu fatu dae unu pòpulu contra a un’àteru istràngiu, pro mèdiu de s’isfrutamentu econòmicu, polìticu e ideològicu de su livellu diferente de isvilupu. Faeddende – a manera prus ladina – de relatas de domìniu intre unu Istadu dominadore e una comunidade oprimida – a pustis de s’agabbu de su colonialismu classicu in Amèrica, Asia e Àfrica – medas ant fraigadu definitziones noas pro ispiegare custas relatas in su mundu de oe o, in cuntestos diferentes dae is de is sèculos a fatu. Su cuntzetu de “semicolonia” est naschidu intro sa III Internatzionale, pro mutire is paisos sudamericanos formalmente indipendentes ma dominados dae su capitale istràngiu de is Istados Unidos; “neocolonialismu”, imbetzes, est unu imbentu de Kwame Nkrumah, lider indipendentista de su Ghana, pro definire sa sighida de su colonialismu in s’Àfrica decolonitzada, cun s’economia e sa polìtica suas dirigidas dae foras.
In is annos ‘60 e ‘70 sotziologos comente Pablo Gonzales Casanova – in istùdios a pitzu de s’America Latina (“Sa democratzia in Mèssicu” (1965) e “Sotziologia de s’isfrutamentu” (1969) – e Michael Hechter ant difùndiu su cuntzetu de colonialismu internu. Est a nàrrere chi is relatas coloniales diant èssere presentes intro de unu Istadu-natzione, chi rapresentat is interessos de is élite de is etnias dominantes contra a is natzionalidades de minoria chi – mancari tengant is deretos de tzitadinàntzia – sunt isfrutadas dae su tzentru econòmicu e no sunt a beru rapresentados in is istitutziones. Custas serbint a sa truma dominante pro istabilizare sa disegalidade, ghiende su protzessu de isvilupu econòmicu: s’economia de is comunidades colonizadas est dipendente e cumplementare a sa de su tzentru, mascamente cun s’export de materias primas; s’indùstria inie podet èssere ispetzializada in unu setore ebbia. Podemus agatare medas esempros cuncretos de colonias internas: is indios in Amèrica Latina, is nieddos e chicanos in is Istados Unidos, is natzionalidades caucasicas in Rùssia, is tibetanos e uiguros in Tzina; sa Galìtzia in Ispàgna; corsos in Frantza; gallesos, iscotzesos e irlandesos in su Rennu Unidu. Michael Hechter at iscritu su libru suo (“Su colonialismu internu”, 1975) a pitzu de custas ùrtimas, descriende su protzessu de fraigadura de sa Bretagna Manna dominada dae is inglesos; comente precursores suos at tzitadu Lenin istudiosu de su isvilupu capitalisticu in Rùssia e Gramsci a pitzu de sa Chistione Meridionale.
Sa Sardigna est una colonia interna, intro de s’Istadu Italianu? Podemus respùndere a custa pregunta in sa matessi linea de is istùdios tzitados. In antis e totu, su pòpulu sardu est una natzione cosa sua chi tenet unu territòriu, una limba, una istòria, una cultura e finas una economia diferentes dae sa de sa penisula itàlica; peroe, est beru puru chi in unu matessi Istadu podent bivere diferentes natzionalidades e chentza chi totus siant colònias (Euskadi e Catalunya non ddu sunt, pro nàrrere). A fàghere de sa Sardigna una colonia interna est su protzessu istòricu de integratzione sua in su isvilupu capitalìsticu italianu, dae su XIX sègulu a oe intro s’Istadu unitàriu. Custu at difèndiu semper is interessos de su capitale de su Nord Itàlia.
Duos esempros sunt de importu: sa crèschida de su triàngolu industriale dae sa fine de su Otighentu e su miràculu econòmicu a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale. Sa prima no diat èssere istadu possibile chentza su protetzionismu chi, a s’imbesse, aiat fatu prus pòvera s’economia de is periferias comente sa Sardigna chi esportaiat meda in Frantza; su segundu est istadu possibile gràtzias a sa positzione subalterna de Meridione e isulas comente consumadores de mertzes, fonte de traballu a costu bassu e areas in ube fàghere incuntza de dinare pùblicu, comente at fatu s’indùstria grae in Sardigna cun is Pranos de Rinàschida.
Est de importu a cumprendere chi su chi est sutzedende in Sardigna como est figiu de gasi duos sègulos de istòria econòmica, in ue s’isvilupu de su capitalismu setentrionale est andadu paris cun su sutaisvilupu de sa Sardigna e de is àteras periferias de su Sud peninsulare e sa Sitzìlia. S’andala a traessu de sa fusione perfetta, cun is tancas serradas a muru chi ant agabbadu sa comunione de is terras pro s’intrada de sa manera de produtzione capitalista in Sardigna, est istada una antitzipatzione de sa chistione meridionale.
Oe puru si bident in manera ladina is elementos coloniales de sa realidade nostra, pro esempru: sa dipendèntzia monocolturale dae sa petrolchimica in s’export (91%, Istat 2012); s’importatzione manna de produtos alimentares; s’export de su surplus de energia produta, mancari is pretzios artos chi is sardos pagant pro more de is unidades de dispatziamentu italianas; unu turismu ispeculativu chi lassat inoghe farfarùgia isceti e chi subraisfrutat is traballadores sardos; s’emigratzione de giovanos cualificados – su chi si narat “capitale umanu” – in su Nord Itàlia, puru pro more de una politica universitària italiana chi favorit is universidades de cussu logu e segat is fondos a is nostras; s’ocupatzione militare de s’isula, in ube s’Istadu at esternalizadu is bisòngios suos de seguràntzia e is òbbrigos suos in sa Nato profitende de sa cunditzione de dipendèntzia nostra. Sa Sardigna sighit a èssere unu mercadu de isbuccu pro mertzes istràngias, un’area bona pro is balàngios fatziles de is privados italianos (sa Saras s’esempru prus de importu) e – mascamente in custos ùrtimos binti annos – internatzionales in s’industria grae e de sa ispeculatzione energètica. Sa dipendèntzia polìtica est funtzionale a custu isfrutamentu econòmicu coloniale. Duncas, eja: abarramus una colònia interna, puru intro sa cumplessidade de su mundu de oe.
