Oi eus a arremonai, feti cun su nomini, totu is biddas chi funt su paris de sa terra nostra, cussa Sardigna chi dognunu de nosu tenit in su coru. Eus a donai su nomini in sardu ca calencuna de custas biddas non est connota in sa limba sarda. Est a nai ddu scieis in sardu su nomini de Pimentel e Villasimius? Chi si chistionat in sardu, e deu ddu facu cun sa varianti seuesa, chi chistionaus in sardu tocat a lamai Pramantellu chi chistionaus de Pimentel e Crabonaxa chi seus chistionendu de Villasimius. Ma, in s’ora, custus nominis funt cuasi sparessius, a dolu mannu.

Comenti fustis nendu feus sa filera de is citadis e biddas sardas, partenduru de cussa cun prus personis a dda biviri, Casteddu, ca est finas sa capitali de Sardigna. Sa filera at essi po litara de s’alfabetu. Sa litara de unu in s’alfabetu italianu est sa A e in Sardigna cun sa A teneus 23 biddas chi funt Abbasanta, Aggiu, Santu Franciscu di l’Aglientu chi est Aglientu, Aidumajore, Alà, Ollasta, chi est Albagiara, Abas, S’alighera chi est Alghero, Allai, Anela, Arborea, Arbus, Aidara, Ardaule, Aritzo, Armungia, Alzachena, Arthana, Assemini, Assolu, Asuni, Atzara e Austis.

Cun sa litara B teneus invecias 38 biddas chi andant de sa Nurra a su Campidanu passendu po su Meilogu e po su Montiferru. Miraideddas: Badesi, Ballau, Banari, Bobadri, Boaitiri, Aressa chi est Baressa, Barì, Barrabi, Barumini, Baulau, Baunei, Brebì, Benetuti, Belchidda, Bessude, Biduniu, Biroro, Bitzi, Bolotzana, Bonarcadu, Bunnanaru, Bono, Bonolva, Boroneddu, Borere, Bortigale, Bultighiata chi est Borgiadas, Boruta, Bosa, Botidda, Buddusò, Buduni, Begerru, Urtei, Bultzi, Brucei, Su Burgu, Busache.

Funt 18 is biddas e citadis sardas, in ordini de litara est gasi: Crabas, Casteddu, Calanzanos, Cal’e Seda, Cabuderra, Crabonia, Cardedu, Calzeghe, U Paize chi est Carloforte, Caltheddu Sardu, Castiadas, Cheremule, Tzaramonte, Codronzanos, Forru chi est Collinas, Cossoine, Culieri, Crucuris.

Sigheus cun sa litara D e nd’agataus atras 9 de biddas sardas, chi funt: Deximumannu, Deximuputzu, Desulu, Patiolla chi est Dolianova, Domus de Maria, Domusnoas, Donori, Durgali, Duarche.

Sa litara E non mancat e nd’agataus seti, a partiri de sa bidda ogliastrina de Elini e sighentu cun Su Masu chi est Elmas, Erula, Scalepranu, Iscroca, Isporlatu e Stressili.

Sa F de frori dd’agataus in ses biddas connotas: Fiolinas, Frumini majori, Frussio, Onne, Fordongianis, Futei. Sa G est sa litara de unu po 23 biddas: Adoni, Gairu, Garteddì, Gavoi, Geroni, Jauni chi est Geruni, Gerxei, Gesigu, Gesturi, Ilartzi chi est Ghilarza, Tzave, Giba, Gelisuli, Figari chi est Golfo Aranci, Goni, Gonnesa, Gonnoscodina, Gonnos, Gonnonnò, Gonnostramatza, Gomajori, Guasiba, Guspini.

Sartaus sa acca ca non si nd’agatat peruna e lompeus a sa I de imbudu. Cantu funti? seti: Igresias, Irbono, Illorai, Irgoli, Isili, Ittireddu e Ittiri Cannedu. Cun sa J s’agatat feti s’ogliastrina Jerzu in su mentris chi cun sa Elle s’amostant 16 biddigeddas: Sa Madalena, Laconi, Laerru, Lanusè, Is Pratzas chi est Las Plassas, Lei, Loceri, Locula, Lodè, Lodine, Loiri poltu Santu PAulu, Lotzorai, Luvula, Lunamatrona, Logusantu e Lurisi.  Binticincu funt, invecias, is biddas sardas chi cumentzant cun sa litara Emme: si parti de Macumere po sighiri cun Magumadas, Mamuiada, Mandas, Mara, Mara chi est Maracalagonis, Marrubiu, Maltis, Masainas, Meana, Miris, Modolo, mogoredda, Moguru, Muristeni, Pauli chi est Monserrato, monteleone chi est monteleone Rocca Doria, Monte, Montresta, mores, Mragaxori, Murera, Muros e Musei.

Si partit cun Narabula, chi est Narbolia e si lompint a Nuxis cun sa litara enne de nugi. Funt atras cuindixi e cun is duas arremonadas lompeus a 17: Narcau, Neunele, Noragugume, Norghiddo, Nughedu, Nughedu Santa Itoria, Nule, Nujvi, Nugoro, Nurachi, Nuragus, Nuradda, Nuraminis, Nureci, Nurri. Atras 26 cumentzant cun sa litara O de ou. Miraideddas: Terranoa, chi est Olbia, Uliana, Ollasta, Ollolai, S’ulumedu, Orthai, Onanie, Oniai, Onieri, Orane, Orgosolo, Aristanis, Orosei, Oroteddi, Arroli, Ortacesus, Ortueri, Urune, Oscari, Osidde, Osile, Osini, Ossi, Otzana, Ovodda e Otieri, sa capitali de sa limba sarda, aunia po sa borta de unu ant cantau in prassa una gara in pissu de palcu.

Sa litara Pi de pratu si presentat èpo 21 bias: Pabillonis, Padria, Padru, Lu Palau, Prammas chi est Palmas Arborea, Patada, Pau, Pauli Arbarei, Paulle, Foghesu, Perdaxius, Pelfica chi est Perfugas, Pramantellu chi est comenti eus nau a innantis Pimentel, Piscinas, Piaghe, Pompu, Poltu Turri, Portescusi, Pasada, Putumajore, Pula, Potuvigari. Sa Q dd’agataus feti po sa citadi de Cuartu Sant’Aleni e Cuatuciu, in su mentri ca invecias sa Erre s’arrepitit, in su cumentzu, po tres bortas cun Arriora, chi est Riola Sarda, Rumana e Arruinas.

Est sa litara Esse de Soli sa cussa cun su numuru prus mannu. Cun custa litara a su cumentzu de fueddu nd’agataus spantosamenti 74. Dd’as arremonaus una po una: Sadili, Sagama, Samassi, Samatzai, Samugheo, Santu Asili de Monti, Santu Engiu, Santu Giuanni Suergiu, Arcidanu ca est San Nicolò d’Arcidano, Pauli Gerrei, Santu Sparau, Santu Diadoru, Santu Eru, Santu Idu, Seddori, Santa Justa, Cuzina chi est Santa Maria Coghinas, Lungone chi est Santa Teresa di Gallura, Santadi, SAnt’Andria Frius, Arrsi, Santu Antiogu, SAnt’Antoni de Caragnani, Santu Lussurzu, Sardara, SArrocu, Sarule, Tatari, Iscanu, Sedilo, Seddini, Segariu, Ceraxius, Seligas, Semestene, Seneghe, Senis, Sinnariolo, Sennaru, Senobrì, Serdiana, Serramanna, Serrenti, Serri, Sestu, Setiu Santu Perdu, Setzu, Seui, Seulu, Siamojori, Siamanna, Siapicia, Siddi, Silanos, Siligo, Silicua, Silius, Simaba, Simaghis, Sindia, Sini, Thiniscole, Sinnia, Siris, Seurgus Donigala, Soleminis, Sorgono, Sorradile, Sossu, Istintinu, Sueddi e Sune. Non ddi mancant mancu po sa litara t de tronu mannu e funt in numuru mannu custas puru ma non comenti cussas cun sa Esse. Binticincu funt cun sa T a su cumentzu de su fueddu: Tadasune est sa de unu e dapoi si sighit cun Talana, Telti, Tempiu, Zelgu, Terraba, Tertenia, Teti, Teulada, Tiesi, Tiana, Tinnura, Tissi, tonara, Torpè, Turralva, Tortolì, Tratalias, Tresnuraghes, Triei, La Trinitai e Vignola, Tuili, Tula e Turri. Sa U de Unfrau non dda giumpaus ma da castiaus cun curiosidadi manna ca nd’agataus atras dexi: Ula, Ulassa, Uras, Uri, Orthullè, Useddus, Usini, Ussana, Soramanna, Ussassa e Uda. Non si giumpat mancu sa Vu, funt bintiduas is biddas chi cumentzant cun custa litara, miraideddas in filera: Codaruina chi est Valledoria, Biddaramosa, Vidda Ecchia, Santu Pedru, Sant’Antoni, Baini, Bidda de Cidru, Biddamanna Strisaili, Mara Arbarei, Bidda Matzraxia, Biddanoa Monteleone, Biddanoa Truschedu, Biddanoa e Tulu, Biddanoa de Forru, Biddanoa Franca, Sa Baronia chi est Villaperuccio, Biddeputzi, Biddesatu, Crabonaxa chi est comenti eus nau a su cumentzu de puntada Villasimius, Bidde sorris, Biddaspitziosa, Biddobrana.

Po fairi toru su paris de is biddas e citadis sardas mancant feti cussas duas chi cumentzant cun sa litara Zeta: Tzeddiani e Tzorfoliu.

 

 

 

Màuru Mura

 

 

 

Sabudu, su bintotu de mesi de Idas de su 2024

 

 

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – Imprentas 2024-2025. Legge Regionale 22/2018

 

 

Ativadi apariciada cun s’agiudu de sa Regioni Sardigna – Imprentas 2024-2025. Lei Regionali 22/2018

 

 

Foto: https://it.latuaitalia.ru/borgo/alla-scoperta-della-sardegna-profonda-i-borghi-dell-entroterra/