nuoroBardaneris andan armados peri sos montes, gàrrigos de prendas furadas a sa zente. Ómines ferinos in terra istranza, perigulosa, ube finas sos predones arriscan de èssere irrobbados e bochidos. A Nùgoro est galu biu unu contu antigu. In su duamiza, in su liceo clàssicu Asproni, paris cun sa Cuec, aian fatu unu prozetu de chirca subra ‘sos contos’ de sa Sardigna, ghiadu de sa professora Giannina Baragliu.

 

Sa bisaja de unu de sos pitzocos, Tzia Salvatora Ramazzotti, aiat contadu chi Nùgoro non fit ue s’agatat oe: “Ma in su Monte, a mesu costa, in Sa de sos Frores. Pro chie bi colat oe, su traghinu chi falat dae sa funtana ’e Milianu si nat Ribu de Séuna”. Sa matessi funtana de Milianu ammentat una crésia chi oe no esistit prus: Santu Milianu. Pustis sa derruta sua l’aian fraigada un’àtera borta ue oe b’est sa carrera de Santu Milianu. “De cussa, puru issa ispérdia – narat Salvatora – abbarrat petzi su rosone postu in sa crésia da Nostra Sennora de sas Gràssias, in su bichinau de Séuna”.

 

A narrer de Tzia Salvatora: “S’acatat, compudande in mesu sas tupas, in su zassu de ribu de Séuna, unu muntone ’e predas postas a muragadda antica, chi testimonzat s’esisténtzia de una bidda de pastores: Nùgoro!” Gai, torrende a su contu, sos nugoresos vivian in su monte fatende sos massaios e sos pastores, in paghe e cuncórdia tra issos. Su monte los bardaiat, niune si pensaiat nimmancu po sonnu de bi ponner pê. Ma una die mala, contat Tzia Salvatora: “Sos nugoresos an acatau, in Sa Mendula, una cumarca de piratas muriscos, sos cales fin ghirande dae un’irrobbatóriu de tantas dies”. Sas naves issoro fin atracadas in sa marina de Orosei. Pustis los aer atacados e irrobados de oros, armas e caddos, e aer bochidu totu sos ómines francu deghe féminas nieddas, dìligas de aberu, sos nugoresos “sun ghiraos a su Monte gàrrigos de glória e de cada richesa, chin deche ischiavas galanas che panderas chi ghetaban pore a las bìere”.

 

Sete dies de festa aian fatu sos nugoresos, cun sos cantos de gherra chi s’ammisciaian cun sos nuscos de sos arrustos e cun sos piantos disperados de sas presoneras. Ma su fadu teniat po issos una sorte mala: “Paris chin sas ischiavas s’aian ghirau a domo issoro sa peste”! In pagu tempus, narat Salvatora: “At comintzau a bi nde morrer a bàtiles. Tando in Nùgoro non s’intendian prus sos cantos e sas boches de allegria, ma su prantu ’e sas mamas, su teju de sos muribondos e su fumu de sos focos chi brusiaban sos mortos”. Fit istadu tando chi Bintore, su re, aiat detzisu de tramudare in àteru logu sa bidda. Aiat pinnigadu sos ómines e sas féminas sanas, sos pitzinnos e sos paros, e lassadu su monte sos pròfugos “sun paraos in sa màrghine. In-d-un’ata de traghinu, chi an mutiu ribu de Séuna, est naschia sa bidda noba de Nùgoro”. Ma innantis de mòere, sighit sa betza, aiat tudadu “totu sos oros, totu su pore e sas richesas ammuntonadas in annos de bardanas, in sas Mamudinas; unu locu corbarju de concheddas secretas inube sos nugoresos aian sos carjos e sos istichidorjos”. Una borta tudadu totu, Bintore aiat fatu zurare in manera solenne a sos nugoresos “pro chi mai esseren iscopiau su zassu de su tesoro e aiat postu a bardianu unu cane malu, nigheddu, chin sos ocros rujos, unu molosso picau a sos Romanos e chi aian ameddau”.

 

Nùgoro fit istada fundada dae nou a Séuna, finas a cando unu de sos fizos de Bintore, Antippe, chi fit prus avesu a su pastoriu e a sas bardanas, cun sos ómines suos aiat fatu un’àtera bidda prus in artu, e l’aiat nomenada Santu Predu. Sos betzos naraian chi totu sos chi s’acostaian a sas Mamudinas cun s’ànimu de che furare su siddadu “acataban unu cane nigheddu chin sos ocros rujos chi, arrunzande, los istrajabat”. Gai, po sa timória de sa zente e po su colare de su tempus, su siddadu de sos nugoresos s’est pérdidu, ma est abarradu in sos contos de sos mannos. Graziano Siotto, presidente de su sótziu culturale “Sa Itria – Città di Nuoro”, dae semper apassionadu de archeologia e mistérios de sa terra nostra, narat: “Su ribu de Seuna passat apresu a sa funtana de ‘Milianu’. Nùgoro unu tempus fit costituida própiu dae su cuarteri de Seuna, gai presente siat in s’urbanìstica chi in sa toponomàstica. A intro de su cuarteri s’agataiat sa crésia antiga de Santu Milianu, derruta e torrada a fraigare cun su nùmene de Crésia de sas Gràssias. Su rosone chi b’est intro sa crésia de sas Gràssias Betzas est própiu cussu de sa crésia antiga de Santu Milianu”. Contat Siotto: “Àteros iscritores intelletuales nugoresos – tra issos Frantzischinu Satta, Grascia Deledda e Juanne Piga – an faeddadu de custu siddadu in sas òperas issoro. E puru parte manna de sos nugoresos non nd’ischit nudda”.