26 ottobre 1992Pariat immortale, tiu Peppe Sozu, che a tzertas àlvures antigas de olia e de ozastru chi sa Sardigna mustrat cun ispantu a chie tenet ojos pro s’ammiru. Sa carena sua, mancari sutamissa a sos istrobbos de sa maladia chi dae su mese de Cabidanni de su 2001 (“l’aiat ischidu própiu s’ùndighi, sa die chi nd’an betadu sas duas turres copiolas de New York”, ammentat su fizu Angelinu) lu custringhiat a fagher sa diàlisi tres boltas a sa chida, agguantaiat bene. E s’ispìritu de cust’ómine paraiat fronte cun fortilesa e passéntzia a sos dolores de intragna puru, dae su 1993 a-i cust’ala, cun sa morte a disora de su fizu Peppinu e a pustis, su 22 de làmpadas de su 2007, de sa muzere tia Antonia Angius, fedale sua.

 

Betzesa ammajada, sa chi fut vivende tiu Peppe. Podiat pàrrere chi sa morte s’esseret ismentigada de isse, dae cando aiat brincadu sa làcana de sos norant’annos. E da chi si nd’est ammentada, sa dama niedda at impitadu sa manera pius dìliga, chene li dare suferéntzia peruna: che l’at leadu in-d-unu mamentu, forsi isse non si nd’est mancu abbizadu.

 

Peppe Sozu fut nàschidu in Bonorva su 24 de Làmpadas de su 1914, in-d-una famìlia de allevadores de bestiàmine. E a su trabagliu de su cuile si fut dadu cun passione dae sende minore, congruidas sas iscolas. Unu trabagliu chi teniat paritzos tretos mannos de soledade e de mudìmene ca bona parte de su tempus sou su pastore lu colat a sa sola. Tiu Peppe subra de custu m’at nadu pius de una ‘olta: “Beru, sa soledade e su mudìmene sun sos cumpanzos de sa poesia. Sa bona muta de unu poeta chi cantat a bolu naschet primu de totu dae s’ammaju de sa natura: dae su cantu de sos puzones, dae sa musica de su ‘entu e de s’abba pioana chi ruet subra sas frunzas de sas àlvures e subra sas rocas. Pius pagos sun sos sonos anzenos, mezus est”.

 

In su tempus de sa pitzinnia sua, in Bonorva fun paritzos sos pastores chi cantaian in poesia. Naraiat tiu Peppe: “De sos cumpanzos mios de tando m’ammento pius de totu a Anzelinu ‘e Cherchi, poeta de vena naturale frisca. Si non fit moltu a pitzinnu aiat pótidu cantare subra su palcu e fit resessidu unu de sos mezus poetas de Sardigna. Sa morte sua mi nd’at batidu unu dolore mannu e pro l’onorare a deghile apo postu su nùmene sou a su primu fizu masciu chi m’est nàschidu. Cantaimis puru cun Mimmia Pintore, chi molzeit in sa gherra de Ispagna, Juanne Faedda, Bachis Testone fizu de tiu Barore, Antoni Frantziscu e Foreddu Anzos (babbu e fizu), Pedru Murone, Nanneddu Solinas e Pedru Biosa. E a boltas benian a bidda pro cantare tres poetas de Giave: Jommaria Dessì, Antoninu Paba e Frantziscu Dessì e duos de Thiesi: Andria Nìnniri e Tommasu Pinna Gherrinu”.

 

Cun issos Peppe Sozu fateit sas primas proas de impignu in su campu de sa poesia chi si cantat a bolu. In custa manera mi conteit cussu tempus una ‘olta in domo sua: “Mi so abbizadu de aer custu donu dae sos primos annos de iscola. Faghia calchi poesia a sos cumpanzos mios: befigheddas rimadas. In domo una vena de poesia fit presente etotu: babbu meu cantutzaiat in sos tusolzos, unu fradile de ‘onnamanna mia, Antoni Coco, fit poeta discretu. Penso de aer tentu custu donu dae s’ala de babbu, dae sa sorre de ‘onnamanna mia: creo chi in sa ratza custa virtude si repitat. De frades mios bi nd’aiat pius de unu chi cantaiat bene. E fizu meu su pius picocu, Peppinu, podiat essere resessidu unu poeta de palcu, si aiat sighidu a cantare. Sa prima ‘essida mia in cara a zente anzena est istada a s’edade de ùndighi annos, in su 1925. Sa die de su tusolzu in su cuile nostru, a s’interighinada, amus allutu unu fogu mannu cantu una chea de calvone, sa linna non nos mancaiat. B’aiat zente meda, totu a inghìriu de cussu fogu: chie arrejonende, chie bufende, chie joghende a sa murra. Unu frade meu fit cantende cun sos cumpanzos suos e tando deo mi che so intradu in mesu. M’ammento chi sa zente naraiat: custu cantat puru”.

 

In su 1937, annu de sas primas paghes inter sa Cheja e-i sos cantadores, su comitadu bonorvesu de Santu Nartzisi dimandeit su permissu pro sa gara a su Dopolavoro de sas artes populares de Tàthari e frimmeit unu documentu inue bi fut iscritu chi sos poetas – Barore Tucone, Remundu Piras, Cicciu Piga e Peppe Sozu – devian cantare in locale chiuso, coperto di tetto, con porte e finestre chiuse, sos argumentos devian essere esaminati da un comitato di probiviri e non podian affrontare temi di politica e di religione né creare animosità né offendere la moralità di nessuno.

 

Sa prima gara fora de Bonorva tiu Peppe la fateit in Foresta Burgos in su1939, cun sos poetas thiesinos Andria Nìnniri e Tommasu Pinna. Peppe Sozu ammentaiat cussa gara in custa manera: “In Foresta b’aiat unu centru militare: su cumandante faghiat su chi cheriat isse, chene dimandare permissos a niunu”. Ma devian passare àteros chimbe annos, innanti de poder torrare in piata chene presolzu perunu.

 

In su 1944 tiu Peppe fateit sa connoschéntzia cun tiu Barore Tucone, ocajone disizada e timida in su matessi tempus. A mie lu conteit a finitu in su 2003 pro sa monografia sua in A lughe ‘e luna cun peràulas pretzisas. Custas: “M’aian invitadu a Bolotana pro una gara in tres, ma deo ischia solu de unu de sos àteros duos, Costantinu Longu, poeta bolotanesu chi connoschia ja. Ma no ischia chie podiat esser s’àteru cumpanzu. Passende in Macumere b’apo agatadu unu paesanu meu chi si naraiat Cicheddu Coco, cojuadu a Bolotana. Cantaiat puru, custu. M’at dimandadu a ue fia andende e bi l’apo nadu. Tando apo ischidu chi devia cantare cun Tucone. ‘Mi paret chi mi che torro a domo’, l’apo nadu. E isse: ‘Torradiche, non siat chi ti diet banzu’. Ma bi so andadu etotu. B’apo agatadu a Costantinu Longu, Tucone nd’est imbàtidu a s’interighinada dae Bono, a pe’ ca non b’aiat trenu, sueradu chi che pariat betadu in mare. L’apo tocadu sa manu e mi so presentadu: ‘Peppe Sozu de ‘Onolva’, l’apo nadu. ‘Piaghere, Barore Tucone de ‘Uddusò’, m’at rispostu. Custas pagas peràulas ebbia. Su primu sero apo cantadu timinde unu pagu. A gara finida, però, semus andados a drommire a sa matessi domo e semus intrados in cunfidéntzia. A s’àteru sero in sa gara fia pius serenu e mi so abbizadu chi li fia intradu in simpatia. Dae tando cun Tucone semus diventados amigos e cando amus fatu garas manu-manu sun semper bessidas bellas. Una, pius de sas àteras, nde tenzo in mente e in coro: fata in Uri, in sos primos Annos Chimbanta, chi dia dare no isco cantu pro la poder torrare a intèndere”.

 

 

Dae su 1944 finamentra a su 1993 – ùltima gara in Bonorva pro Santu Juanne cun su biadu de Frantziscu Mura su 23 de làmpadas avreschende a su 24 – subra sos palcos de sas garas de poesia sa figura de Peppe Sozu s’est illughentada semper de pius pro sas proas mannas de virtude chi isse at dadu in totue e pro s’istima e su cunsideru chi at tentu dae sos intendidores e dae sa zente, a tales chi oe si podet nàrrere, chene duda peruna antis cun su cumprou de mizas de disputas, chi isse est unu de sos cantadores de pius validoria de tota s’istória de sa poesia cantada logudoresa. Seberende in sas camineras de sa carriera sua, si podet nàrrere a sa segura chi sas proas de mezus significu de Peppe Sozu sun istadas sas istajones in sas cales est istadu a costazu de Remundu Piras, chene ismentigare sas garas cun Barore Tucone, Antoni Piredda, Juanne Seu, Bernardu Zizi, Frantziscu Mura e Marieddu Màsala.

 

Subra sas rejones de sa bona fama sua b’amus a poder torrare àteras bortas. Ma inoghe non podimus tancare s’arrejonu chene dare calchi indicu de analizu pro chie si cheret leare s’apentu de bi meledare pius a fundu. A parrer nostru su bonu cunsideru chi tiu Peppe at meréssidu tenet sos fundamentos primarzos subra calidades raras.

 

S’ARGUMENTU. Arrejonadore profundu e sàbiu, Peppe Sozu trataiat a sa manna su tema chi lu ruiat in sorte ma possediat finas sa virtude rara de dare sa rejone a s’àteru cando la teniat, calidade chi non s’agatat a s’ispissa in totu sos cantadores. Custu donu li fut riconnotu dae totucantos, umpare cun sa finesa de seberare cuntzetos dìligos e de bonu sensu. In su cantare sou bi fut semper un’imparu virtudosu in s’àndala de sa mezus tradissione de su pópulu sardu e de sa religione cristiana. 

 

SA LIMBA. Sa zente chi at iscultadu a Peppe Sozu in sas piatas s’est agatada de fronte a unu poeta chi si faghiat a cumprèndere a sa mezus manera dae sos mannos e dae sos piseddos. Su limbazu de sa ‘idda nadia sua – chi su calonigu Juanne Ispanu jamaiat cun su paralùmene de Siena sarda – li faghiat leare unu caminu ‘eretu e bonu a fàghere, a tales chi sa pronùntzia sua de totu sas peràulas fut semper de una jaria de ispantu.

 

SA MELODIA. Un’ateruna delicadesa, che ondra deghile, beniat a Peppe Sozu dae sa melodia de su tragiu: boghe bella e tragiu distintu, antigu e nou a su matessi modu. “Sa ‘oghe est su mesu ‘e sa gara”, costumaiat nàrrere, e teniat rejone. E sa bellesa de sa ‘oghe l’est restada finamentra a betzu, comente podet cumproare chie iscultat sas ùltimas garas suas in s’annu 1993 o sa cantada de su chentenàriu in Uthieri su 15 de cabidanni de su 1996, s’ùnica ‘olta chi est torradu a cumpàrrere subra de unu palcu.

 

An a esser finas pius dulches sos versos chi cantat como ca su Logu est pius lughente.