P1070386Est coment’’e candu is bixinas s’agatànt po fai pani totu paris e malloreddus, e fregula, e contus e ciaciarradas a mitràllia prus che in gherra. Sena sentzai mai is manus, perou. A Santu ’Asili, po sa festa de Santu ’Asili Mannu, in-d-un’aposentu bellu ispatziosu, in sa caladedda asuta ’e sa crésia, est torrada a nasci’ sa cultura de una ’ia. A costau de s’intrada de su saloni, anca is féminas trabballant una matéria prus pretziosa de s’oru – sa farra -, Ciuchino su molenteddu fùrriat in sa mola. Mannus e pitius ddu càstiant ispantaus, cussu bestiolu, sìmbulu de s’identidadi agrìcola sarda chi finas a pagu tempus fait fut in possessu de dònnia massàiu e corrinàt de dònnia pratzita.

 

“Su machiori miu est custu, su de torrai a sa moda antiga”, narat Teresa Maxia, sa chi at postu in peis cust’ispétzia de museu etnogràficu biu, anca biri ainas e fainas de unu tempus. Issa giai de meda trabballat su linu, e de cussa sienda connoscit totu is mistérius. E imoi, coment’’e cun su linu, bolit fai’ cun sa sienda de su pani. De sa a a sa zeta, de campu a forru. “In cust’ocasioni bolia chi totu fessit comenti dd’apu connotu deu in is domus becias, cun is ischidonis apicaus, su parastagiu, sa muredda de is màrigas, cun mola e molenteddu”.

 

A Teresa dd’assistit su pobiddu puru, siat po cuberai e aconciai is ainas – s’arràngiat unu pagheddu che maistu ’e linna – siat po ndi torrai a fai de noas. Sa mola de perda perou issa si dd’at comporada – su pobiddu ndi dd’at fatu una de linna, ma issa ddas boliat totas is duas – e su burrincheddu si dd’ant imprestau. Su trabballu de sa molidura fut issu a ddu fai, mancai a mala gana, e a Ciuchino puru ddi tocat, cun-d-una fasca in is ogus po chi no ddi pighit a illùinus.

 

Prima de ddu moli su trigu andat beni ’eni prugau, agoa isciacuau e ispartu po chi isciughit. Pustis mòliu funt is féminas chi cun su trabballu insoru – unu ritu bellu e bonu – ddu trasformant in s’alimentu printzipali de sa vida: su pani. Maria Laura Maxia, una de is tzias chi ant agiudau a Teresa in custa bella manifestatzioni, nosi contat comenti de su trigu apena móliu andat si fait sa farra. “Prima si passat in tres sedatzus: de pilu, marineri e de seda. Apustis sa sìmbula si sfoddinat e si passat in su cilìriu. De sa sìmbula si fait su pani pesau, de su sceti su civraxu”.

 

Bastat a ponni’ origa e s’intendint contus de antigóriu chi carìtziant s’ànimu, in cuss’aposentu asuta ’e sa crésia, in Santu Asili. E bastat a castiai totu a giru de s’istàntzia po biri is trastus de sa vida de babbais e aiàius nostus. Genti si nd’acóstiat meda, crosidadosa, a biri cussa truba de féminas, chi comenti fessit giogu manixant sedassus, palinis e cilivrus, cumossant, faint malloreddus. Trabballus chi ant ai fatu milli e milli ’ortas, de pipias a mannas. E sa genti pregontat, pesat is ogus a cosas chi at biu mancai in domu sua puru, e chi ddi tocant su coru. Est un’’idea bona custa de Teresa in Santu ’Asili, po chi si cumprendat su valori finas de una sémplici – est unu fueddu! – fita de pani.