limba sardaUnu lìberu azudat a cumprender bene meda sa chistione. ”Pulpito, politica, letteratura” (domo imprentadora S’Alvure  de Aristanis, pàgines 342)   faeddat de cando sas preigas in cheja fin fatas in sardu. Un’ammunestu pro torrare a cussos tempos?  Est un’òpera iscrita in italianu cun sa cale Luisi Sanna, s’autore,  at torradu a contare, pro chie no l’ischiat, s’istoria de sas relatas intro sa Cheja e sa limba sarda. Pro more de custa cherta podimus iscobèrrere chi sas préigas fin capolavoros literarios de importu.

 

Sun medas in Sardigna chi dian cherrer intender sa Cheja faeddende in sardu. E custu no pro una bidea natzionalitaria chi diat deper esser cumandada a sos preìderos puru. Ma proite sa religione catolica est intro de sos coros, de sa mente e de sas traditziones sardas, tantu chi no si podet imaginare una cultura sarda chene sa religione cristiana. E s’isséberu chi at fattu, e sighit a fàghere, sa gerarchia catolica sarda, de no impreare su sardu in sa liturgia est unu dannu mannu pro ambas duas.

 

A narrer sa beridade sos satzerdotes no an mai rinuntziadu in totu a s’impreu de su sardu. Carchi cosa de sardu, mescamente in sa biddas de intro, b’est semper, ma tzertu si podet fagher de prus pro no lassare chi s’italianu siat limba de serie A e su sardu de B.

Cheja e limba sarda, duncas, si depen torrare a atoviare paris e depen chircare de esser utilosas s’una a s’àtera. Sa rejone de custa presura intro duos mundos chi si che sun lampados a largu pustis chi aian caminadu paris pro tempus meda, est in s’intragna de s’identidade religiosa  de su pòpulu. Nemos, in fatis, creo podet narrer chi su cristianesimu no s’est acumpanzadu cun sa traditzione sarda dae cando carchi preigadore romanu che l’at battidu a s’ala nostra. Calencunu diat poder narrer chi su cristianisimu sardu est ’paganu’ meda, ma custu est un’àteru contu.

 

Luisi Sanna at postu s’ogru mescamente in sa bellesa e in s’impreu de su limbazu de s’ìsula in sas préigas. Unu traballu chi podimus narrer siat pedra de fundamentu pro totu sa chistione, e chi at a bessire a esser una ’fonte’ fissa de totu s’argumentu in sos annos a bènnere.

Comente iscriet in sa presentada de su lìberu Antoni Pinna, diretore de s’Istitutu Issentzias Religiosas de Aristanis, ”…sa cherta de Luisi Sanna a supra de s’istorias de sas preigas in Sardigna, naschet intro de sos cursos de Istoria de sa Cheja fatos in s’Istitutu de Aristanis…”. E duncas no b’at fragu de cuntestatzione o de chenscia contras a sos pìscamos, ma prus che àteru disizu de ischire comente sos préideros sardos ispiegaian sos misterios de sa fide a sa zente, in sardu, e comente totu in-d-una custa moda siat acabbada pro lassare tretu a s’italianu ebbia. Custu no est capitadu pro rejones de Deus, podimus narrer, ma pro motivos totu umanos. Sa politica chi antis sos ispagnolos, e pustis sos piemontesos, an fatu est istada de dissardizare sa zente finas impreende sas fainas ispirituales (o galu pagu ispirituales) de sos operadores de sa Cheja. Cando su Contziliu Vaticanu Segundu at deburradu su latinu e fatu intrare sas limbas modernas, sa chistione de s’impreu de su sardu no fit galu cumprida. E como est ora, a su nessi pro chie bi credet,  de torrare in sétiu sa chistione.

 

Una preiga, l’ischimus, est totu su chi su preìderu narat ispieghende sas iscrituras sagradas in s’aficu de insinzare a sa zente a ponner mente a su faeddu de Deus. E custas arrejonadas fin fatas, prus che àteru in sas biddas, dae s’artu de sas tronas in sas dies nòdidas e in sas festas cumandadas.

Ma sas préigas in sardu, pro Luisi Sanna, sun  tzertu cussos amunestos religiosos, ma sun  unu ?genere’ de sa literadura sarda puru.  E gasi isse las tratat in s’opera sua contivizèndelas, e torrendechelas a pònnere in su logu chi meressin in contu de critica e istoria literaria.

Su traballu comintzat zustamente dae sas primas testimonias de ispàinu de sas dotrinas  finas a sas préigas in sardu in sa ’Edade de Mesu Bascia’, cando dae su latinu, a bellu a bellu, cun s’impreu de unu ’sermo rusticus’ cun  galu léssicu meda nuraghesu, s’at abbertu su camminu sa limba sarda religiosa.

In s’interis chi in Sardigna resistiat galu s’antigu Giuigadu de Arborea, un’istadu indipendente cun limba, podere e istitutziones, sa limba de sas préigas est abbarrada semper cussa sarda. Pustis, cun sa pulitica fea de ispagnolos, piemontesos e italianos, s’impreu de sa limba est intradu in abbas malas, ma no et mortu comente dian poder creder in medas.

 

Antzis s’autore de su lìberu est resessidu a agatare e a torrare a lughe totu unu mundu de  autores de préigas, de preìderos chi impreaian su sardu e chi fin cussientes meda de sa chistione de sa limba e de sa natzione sarda. Podimus mentovare a sa lestra (mentres rimandamus a  sa letura de su lìberu sos prus interessados) inoghe Sarvadore Cossu de Piaghe, Antoni Sogiu de Ghilartzi, su canonigu Sarvadore Anzelu De Castru, su pìscamu de Nùgoro Frantziscu Anzelu Maria De Martis, su padre frantziscanu Predu Maria Frantziscu Massidda, su canònigu Sarvadore Carboni, Eugeniu Sanna, Predu Casu, Efis Marras, Antoni Maria Aranginu, Predu Maria Frantziscu Màsala e mizas de àteros de sos cales galu isetamus de agatare sas òperas iscritas.

 

Una produtzione manna de òperas chi s’autore at isseberadu e mentovadu pro sos chi  lis at a aggradare a sighire custa materia. A sa fine de su lìberu b’est un’antologia de carchi préiga de sa prus famadas (a su nessi intro sas chi sun abbarradas intreas) e chi poden esser lèghidas chirchende de cumprendere custa presura de intragnas chi b’est intro sa limba sarda e s’istoria de sa cheja in Sardigna.

A s’acabbu de custu arrejonu unu pessamentu ebbia: ma est possibile chi sas gerarchias eclesiàsticas de como no cumprendan chi Deus, sigomente est Deus, podet faeddare in sardu puru?