A propόsitu de genti scìpia, no apu cumpréndiu mai si deu emu a dèpiri sciri su chi scint is sàbius o si is sàbius iant a dèpiri isciri su chi deu no isciu. Apu tentu sempri rispetu po sa genti chi at bòfiu imparai calincuna cosa de nou e no apu invidiau a nemus sa sabidoria chi puru est una ricchesa verdadera.

 

Pensu chi sa vocatzioni de nai mali de sa genti e de sa cultura sua siat sceti una mania mala a ispèrdiri. In Sardigna, tanti po nai, sunt bìvius e bivint sardus e italianus mali pesaus chi, po professioni, ant criticau sa genti, sentza de risparmiai a nisciunu; ant tentu de nai po dònnia cosa e po totus e ant impreau s’italianu.

 

Su doveri chi a nos arribat de s’anima comente unu cumandu est su de nai sa beridadi sentza de òdiu perunu e de tirria. Comenti podit una persona scìpia e po acciunta studiada e laureada spironciai velenu contras a sa lìngua de sa terra aundi est nàscia e aundi bivit?

 

Annus e annus a immoi – po non nci bessiri a s’antigόriu – iat cumentzau a nai mali de sa lìngua sarda unu tzertu Mannuzzu, scritori sardu de cultura italiana, biau issu! Iat nau ca sa lingua sarda no esistit e totu a su prus est una lingua morta: è solo un dialetto di comunità pastorali e rurali…. Forse in sardo si può tradurre Omero, ma non Freud… e Montale. Non ci sono le parole per dire certe cose…. Una lingua di sopravvivenza:insufficiente e conscia della propria insufficienza. Al meglio, ibrida, meticcia, contaminata: beato chi può. E medas sardus chi non ddu sciiant iant imparau a cumprèndiri de issu ca sa genti scìpia, de su sardu, fait beni a non ndi tènniri contu.

 

E non ndi iat fatu contu un’àteru scìpiu, universitàriu, sardu issu puru. Una borta, candu L’Unione Sarda iat pubricau artìculus de àterus scìpius comente sa bon’ànima de Giuanni Lilliu, professori stimau in dònnia parmu de Sardigna, deu puru emu scritu a favori de sa lìngua mia, cun totu sa divotzioni e su rispetu chi tengu ancora po su Maistru miu de Barùmini. In un’atòbiu pùbricu emu strunciau a Restàinu po no ai fatu de mancu de iscriri ca su sardu non esistit. Ma a respùndiri mellus de mei a Restàinu, a nòmini de su pòpulu sardu, iat pensau, pròpiu in sardu, unu poeta dilicau e religiosu chi is perrerias filosòficas ddas iat cunsideradas comente un’offesa po is sardus e po sa Sardigna. “Rest’àinu – ddi iat scritu Larentu Ilieschi – si gai ti cumbenit/ jà chi non podes caddu diventare… Rest’àinu, non cambies bisura/ si de sa limba non ti ses abbistu/ ca non bi podet mancu Gesu Cristu/ cun àinos chi at fattu sa natura./ Ti dat fastizu ogni àtera cultura, ca ses abituadu a su crabistu. Su vìsciu ‘e orriare ‘ogadichelu/ ca tantu òrrios tuos a su chelu/ de seguru non nd’at mai arrivadu…/ Si non t’aggradat sa sarda Regione/ su mundu est mannu, chirca àteru lidu./ Ma po cantu in Sardigna tenes nidu,/non dias tortu a chi at rejone,/ Si ses amante de viver in colonia/ ti che podes andare in Patagònia…,/   Un’òmini bonu comente Larentu Ilieschi non baliàt chi unu sàbiu studiau fessit prenu de reselu e de àstiu contras a sa limba de sa terra sua.

Est mortu Nandu Pibisia e merescit su rispetu de chini a su mundu non podit torrai; ma in  vida sua iat impreau sa lìngua po nai mali de sa genti o, mellus nai, po non ndi nai mai beni. Sa naturalesa sua fiat cussa e ddi permitiat de nai mali de totus, seguru de èssiri simpàticu in dònnia occasioni. Fiat scìpiu, pagu tontu e farsu meda: antzis is chi ddu connosciant beni narànt ca fiat impastau a faulas. Fiat stètiu vicepresidenti de s’Assòtziu Amici del litro e naràt a totus: “S’ùnica cosa de bonu chi tenit s’Assòtziu est su Presidenti chi tenit prus de otant’annus e non iat a dèpiri trigai a si mòrriri”. In calidadi de limbudu patentau cane de istelzu iat sighiu a dda tènniri cun totus, finas cun mei chi emu tentu sempri, po issu, su rispetu chi non meresciat. Unu sàbudu ‘e merì, in un’atòbiu pùbricu cun un’assessori, iat nau ca deu femu bandiu della banda bassotti,  fatta di veri sgarrettatori della lingua e della cultura della Sardegna”.  E su domìnigu in fatu, in su pròpiu marciapei, fiat accostendi po m’imprassai, totu spampanosu. Sceti s’educatzioni mi iat permìtiu de respùndiri, tristu, mannu e afriggiu, a su saludu suu de bantaxeri.

 

Bivit ancora – e deu ddi mandu oras bonas de bona fortuna – un’àteru sàbiu chi in Sardigna no est nàsciu  ma chi, de is sardus, connoscit difetus e valentias. Si tratat de unu tzertu Muoni chi at tentu, annus a immoi, s’atrevimentu de iscriri custas cosas: “La mostruosità ideologica che sta alla base del progetto (della L.R.26/97) partorito a Cagliari e approvato a Roma sembra essere la seguente: “subordinate tutto l’asse portante della cultura alla lingua”… Ma su, facciamoci del male! Legalizziamo e burocratizziamo sa limba… Questa alluvione annunciata di cattivi testi in neosardo affliggerà le pagine dei nostri giornali… in falso gotico sardesco, in burocratese moro bendato… Come salvare il sardo? Non certo introducendo improbabili grammatiche a scuola… ma abolendo immediatamente ogni misura protezionistica”.  Muoni at iscritu cun disprétziu de turcimanni mastrucati intellettuali enfatici e non propositivi che guardano al passato piuttosto che alla realtà di oggi… In prus, at fatu faddina candu at chistionau de Emìliu Lussu, de s’italianu suu e del suo valore  semantico, simile ad una scossa elettrica… distante dalla espressività popolare da cui apparentemente sembrerebbe aver preso le mosse. Totu custu Muoni dd’at scritu po s’impreu chi Lussu iat fatu de su verbu sciaguattare, chene iscìri ca in su 1832 Vissenti Porru iat tradùsiu cun sciaguattare su verbu sardu sciaculai. Emìliu Lussu, de accòrdiu po s’impreu de sa lìngua sarda in is iscolas, at lassau scritu: “il dizionario del sacerdote Vincenzo Porru è ottimo. Io lo consulto spesso”…

 

Absit iniuria verbis e Bonu proi!