A pipiu di praxiat giai su Continenti Nieddu. De cussa terra fadada, mai bia e feti sonnada, erriciat is cartulinas de su babbu Pepinu ca, cun su tziu, teniat una pensioni in is colònias italianas, innantis de essi impresonau in tempus de gherra. Etziu Meloni est unu babbai saverianu de Sàdili, classi 1936. Agoa de is elementaris, a 12 annus est andau in-d-un’istitutu, a Tortolì, a manu tenta cun dûs babbais chi dd’iant impromìtiu de ddu ingolli in Àfrica. De s’Ollasta Etziu est andau innanti a Macomer e apusti in continenti, in-d-una bidda apresu de Venezia, po su ginnàsiu. Un’annu de novitziau a San Pietro in Vincoli, a Desio po su liceu e de igui a Parma a istudiai teologia. Ordinau préidi, dd’ant mandau a fai promozione vocazionale a Brescia, agoa est torrau a Macomer. A s’acabbu at decìdiu de partiri in Centru Àfrica: Burundi. Innantis, unu brìnchidu a Bruxelles po istudiai su francesu e is costumus de Burundi, Congo e Ruanda.

 

Fut su 1969. Etziu cand’est erribbau s’est postu a istudiai po ses mesis su kirundi, una de is limbas prus cumplicadas de s’Àfrica e de su mundu: “Serbint solumancu dexi annus po dda sciri beni. Candu andaia a chistionai cun is barundi, mi narànt de lassai a un’ala su ditzionàriu e de imparai sa limba comenti dda fueddaiant issus: su babbai ch’iat cumpilau su ditzionàriu fut bonu a iscriri ma a fueddai non fut capassu”. Pustis de su cursu de kirundi Etziu est andau in mesu a sa genti. Cumentzàt sa missioni: “Sa dî etotu chi soi erribbau, si funt acostiaus a mi nai ca nci fut unu mortu. M’ant ingortu in-d-una pinneta, sena luxi e sena nudda, e non bia a unu pramu de su nasu, finas a candu m’ant fatu tocai su mortu. Fut impicau in sa pinneta. Tandu dd’apu benedìxiu. A totu s’atru nc’iant pentzau issus”.

 

A Etziu dd’iant postu a dirigi is operàius de sa missioni e fatu fatu, narat “andaia a is safari in is crésias de is comunidadis a illargu. Po lompi in certus logus nci poniaus finas 17 oras a pei, ca no ddui funt istradas, su logu est totu sartu e padenti”. In Burundi, “s’agatant citadis mannas, sa genti bivit finas in comunidadis familiaris piticas, apetotu, in pinnetas tundas cintas de tres murallas”. Finas sa pinneta “est pratzia in tres partis, a un’ala dromint is piciocus, a s’atra is piciocas e in fundu su babbu cun sa mama”. Candu ddu at una coia “si fait una pinneta noa a costau de cussa de is parentis de s’isposa, chi erricint una doda, prus de totu bestiàmini, e s’isposa est cunsiderada una filla noa”. Is coias, narat Etziu, “funt unu sinnu de alliàntzia, chi sa coia andat mali sa doda depit essi torrada, bastat chi s’isposa no apat fatu afrontu mannu”. In su centru de s’Àfrica sa cunfromatzioni fìsica de sa genti “est diferenti de tretu in tretu. In certus logus, comenti in is montis de su Burundi, is féminas s’atuant totu a conca e po cussu s’isvilupant in artària e arrennescint a parturiri cun facilidadi”.

 

In Congo, invecias, “s’atuant totu a coddu e duncas si incrubant e tenint dificuldadi a parturiri”. In cussa parti de s’Àfrica, “sa massaria est òpera de is féminas, is óminis funt pastoris”. Agoa de un’annu de permanéntzia in sa primu missioni Etziu andat prus in basciu, a Rumonge, una citadi de portu in su lacu Tanganica: unu lacu mannu, tra is prus fungudus, euba si piscat meda. Igui at imparau a fueddai un’atra limba: su kiswahili. “Cuatru mesis infatu est iscopiada sa revolutzioni: bocidorgius de dónnia manera, sa revolutzioni est passada própiu in sa missioni nosta e at lassau mortus apetotu. Ingollia aintru sa genti istrupiada, andaia in su sartu a dda buscai. Soi stétiu finas in domu de su sìndigu, e candu soi imbucau pariant totus mortus, invecias sa pobidda e tres pipius fuant ancora bius, mancai strupiaus malamenti cun su machete, un’ispétzia de cavanaciu”. Sa revolutzioni fut cumentzada ca “nci fut una minoria de su 16 po centu de sa populatzioni chi controllaiat su poderi: una briga interétnica. Eus ingortu mexinas de sa primu missioni i est calada una mongia, chi operaiat cun mezus de furtuna. Andiaus a portai sa genti a s’ispidali de Bujumbura (sa capitali de su Burundi), poita iant serrau s’istrada po sa missioni”.

 

Etziu in sa capitali est andau a domandai mexinas i est erribbau finas a su presidenti, chi dd’iat donau unu lasciapassare. Aici “seus póssius partiri cun-d-unu càmbiu e duas veturas po is mexinas”. Mancai is rebbellis, in is postus de blocu, no essint bófiu fai passai a nemus. “Candu naraia ca su presidenti nos iat donau su permissu unu de is rebbellis m’arrespundiat: cali presidenti, soi deu su presidenti!” Etziu teniat su portu de arma puru, e in missioni su fosili. Est istétiu un’annu a Rumonge. Agoa si nd’est torrau in Itàlia, e pustis de unu perìudu de vacànztia, s’isperiéntzia sua africana est torrada a cumentzai. “M’ant mandau in-d-una missioni prus in artu, euba no nci fut mancu speru. Tenia feti un’istantzixedda po crocai e papai, sena luxi, sena nudda. Cun sa populatzioni eus frabbicau una biddixedda, in-d-unu situ anca is mannus insoru naraiant ca un’ómini iat essi erribbau po agiudai sa genti a pesai una bidda. Tenia una màchina cun carena, motori e crobetura de tres veturas diferentis”.

 

In sa missioni noa Etziu est abarrau cinc’annus: “ddu iat malaidus meda, non teniaus mexinas. E tocaiat a agiudai is féminas a parturiri, depiaus fai trinta chilometrus po s’ispidali”. Agoa perou est sucédia una cosa mala: “Su guvernu nos si nci at bogau. Segund’issus strobbiaus, ca iaus pesau un’iscola cun 12 aulas. In dónnia missioni teniaus iscolas, e pighiaus genti de totu is etnias, e custu pitziaiat a su guvernu, chi boliat fai istudiai genti de un’etnia feti”. Tandu Etziu est torrau in Itàlia, e agoa est andau po un’annu in Costa d’Avorio “po mi torrai a nou e biri cumenti mi fua cumportau in is annus de missioni. Igui mi soi atobiau cun africanus de 42 natzionis”. Acabbada cudd’esperiéntzia est andau a Salerno a fai s’ecònomu, po tres annus. De igui est partiu un’atra borta in Àfrica, in Congo, a Bukavu, euba ddu iat un’atru lacu mannu mannu. “Igui apu istudiau sa limba mashi, chi s’assimbillat a su kirundi, mancai medas fueddus bollant nai própiu s’imbessi”.

 

In Congo puru Etziu at biu sa gherra tra is sordaus e is rebbellis, i est erribbada finas a sa missioni sua. “Isparaiant cun is mortàius. A bortas bombardaiant lassendu orrui de is aereus bidonis càrrigus de puncias, chi candu lompiant a terra scempiaiant sa genti in mala manera”. Sa posta erribbaiat agoa de unu mesi e mesu. Segund’issu chi “in Burundi is cosas si funt postas mellus, in Congo tocat a ispetai solumancu 3 o 4 presidentis iscioberaus in manera democràtica, po biri eita sucedit. Ddu at grupus chi bolint pratziri s’istadu -mannu medas bortas s’Itàlia- in-d-una dexina de istadus prus piticus. S’agatant errichesas, prus de totu oru e diamantis. Is rebbellis si faint meris de una zona e dda sfrutant, non faint acostiai a nemus. Intrant in-d-un’iscola, secuestrant is pipius e ddus ponint a fai is sordaus, e is pipias ddas faint tzeracas. In miniera si forrogat sena perunu riguardu po sa seguresa, e dónnia tanti ndi sciopat totu e is operàius ddu abarrant. Nci funt finas sociedadis europeas chi pagant po controllai is minieras, ma is minadoris funt pagaus pagu. Ispidalis e ferrovias non funtzionant, po andai de una parti a s’atra de s’istadu in màchina nci bolint finas e tres mesis. In prus, non scint cultivai, non faint putzus, tocat a fai iscolas artigianas e mecànicas”.

 

Etziu s’isperiéntzia sua africana dda contat aici: “Sa cosa chi mi praxiat de prus fut a imbucai in sa manera de pentzai de sa genti. Andai cun sa mentalidadi nosta bolit nai a si ponni a un’ala e a non cumprendi nudda. Deu a bortas naraia: ma poit’est chi si boceis totus a pari? E tandu s’inchietaiant, boliant a nai: cuddu bocit, cuddu pópulu bocit. De aici s’ofendis. Tocat a cumprendi ca is africanus funt genti chi tenit sentidus fungudus, chi invecias ddus bieus comenti genti allena no ddus cumprendeus”. Po Etziu is cosa prus bellas de is africanus funt “s’ospitalidadi, su de essi geniosus, su de si sacrificai po is atrus, su de essi spontàneus. Totu is chi bis ti saludant, ti cumbidant a intrai in domu insoru a papai unu buconi”. Ma s’ódiu puru est forti: “Nc’iat una pipia piticheddedda e m’ant nau: ‘Bis cussa pipia? At bociu’. Sa genti benit intzullia a odiai po chi possat dispretziai un’atra etnia po totu vida”. Dónnia bidda, dónnia tribù tenit is traditzionis suas. Nci funt miradas de ispantu: “De is montis in pissu de su Tanganica podis biri citadis stremenadas, logus amaiaus, iscurigadorgius chi lassant a buca oberta, padentis sena làcana chi po ddus passai serbint 15 dîs: non s’agatant istradas, depis andai a pei, cun s’abba a petorras, atuendudì totu a conca. Po giumpai is errius si passat ancora in is pontis cun is lianas”.

 

Etziu at biu iscenas tràgicas, a ddas contai non fait: “A biri is mortus abbandonaus in is caminus est tropu legiu. In su 72, in Burundi, in Tanganica, apu biu una fémina totu unfrada, cun-d-unu procu chi nci ddat fut papendu de suta”. Babbai Etziu fut in Àfrica candu si funt mortus su babbu cun sa mama. Candu est mancada sa sorri invecias fut in Sardìnia e nci dd’at interrada issu. No at mai tentu unu momentu chi dd’at fatu nai “no nci dda fatzu prus” perou, cunfidat “m’est capitau de acumpangiai unus cantu babbais chi si ndi fut bófius andai”. Po issu a essi missionàriu bolit nai no a pesai biddas i a fai reportage, ma a abarrai cun sa genti: “Su missionàriu depit bivi a sa manera de sa genti chi est andau a agiudai, non si depit amostai manniosu o meri de una cultura prus manna, si depit atuai a coddu is problemas insorub”. Etziu at fatu 38 annus in Àfrica: dexi in Burundi (de su ’69 a su ’79), unu in Costa D’Avorio e 17 in Congo (de su  1983 a su 2010). Imoi est in Reggio Calabria, in su parcu de sa mundialidadi de Nostrassennora de sa Gràtzia. A bidda sua torrat fatu fatu e, prus de fatu fatu, su coru sû e su pentzamentu sû bolat in cudda terra chi dd’at acólliu po parti manna de sa vida. “Chilometrus e chilometrus de padentis in celu” custa est s’Àfrica po babbai Etziu Meloni.