Custu est su segundu tema de sa gara de Peppe Sozu cun Remundu Piras in Nèbida s’8 de’Ennarzu de su 1978. Sun sessanta otavas friscas chi custos duos campiones an improvisadu in-d-unu sero de ierru, duncas fora de istajone. Ma sa muta non fut a reposu, comente si cumproat a discansu. De custu tema -cantadu dae issos etotu- tenimus àteras incisiones, bellas ma diferentes: signu chi sos poetas de virtude cantan semper cosas noas e non repitin a cantone versos betzos comente sutzedit a sos metzanos. Cando an cantadu in Nébida, Peppe Sozu teniat 64 annos e Remundu Piras 72.
1. Sozu (1’33”)
Com’in bona armonia dia chèrrere
s’entusiasmu a non finire in zero.
Bos cunfesso ch’ancora non dispero
calchi pàgina noa de iscobèrrere:
s’annu giuditziàriu istasero
nos tocat como in Nébida de abbèrrere
da chi s’ora pretzisa inoghe iscocat
chi a cantare sa legge mi tocat.
2. Piras (1’03”)
Cheret narrer chi tue ses sa legge
e-i s’Itàlia est tota in s’isetu.
Tue chi ses sa legge nos protegge,
addritza a chie at calchi difetu:
Sa zente mesu tosta la curregge
e-i su ch’est tostu tòrralu ’eretu.
Po cantu chi sa legge t’ana dadu
ca a mie forilegge m’est tocadu.
3. Sozu (1’14”)
Cust’argumentu cheret aviadu,
si si podet in elegante istile.
S’ómine prima ’e fuste si est armadu
poi ’e ispada, pistola e fusile
ma sa legge su mundu at ordinadu,
iss’est ch’at fatu s’ómine civile
ca dogni cosa a sa lughe nde ’atit
e sa ribbellione la cumbatit.
4. Piras (1’00”)
Deo non chelzo manc’una corona,
dia cherrer sa legge cumpiaghet:
chelzo sa libbeltade in dogni zona,
esser a frenu mi nde dispiaghet.
Sa legge totu naran chi est bona,
m’a mie pagu ca non mi piaghet:
at esser bene fata dae su re
ma no est cosa ch’aggradit po me.
5. Sozu (1’09”)
Tento ’e interpretare sa manera
si possedimos totas sete donos
de cumprender sos giustos arrejonos
e sentza esploder che bulveriera.
Chelzo sa libbertade po sos bonos
e totu sos ribbelles a galera:
su forilegge est su pius metzanu
chi est contra a su consórtziu umanu.
6. Piras (59”)
Bastet chi tue naras de gasie
chi deo, nachi, so ànima crua.
Ma sa legge l’as fata a mente tua,
sa legge chi cumbenit sempre a tie.
Deo ando ando a su buscu, leo fua
ca non l’as fata a cumbenner a mie.
Deo de sas legges tuas non mi fido
e si non mi cumbenit non ti ubbido.
7. Sozu (
Poite non ti faghet piaghere
cun megus ingaggende unu conflitu?
…………………………………….
…………………………………….
…………………………………….
……..………..acampare unu diritu
A da chi sa rejone s’ispiegat
su diritu sa legge non li negat.
8. Piras (54”)
Sas legges las at fatas su cumplotu
chi chèrene sos mengos dominare
e sos chi non an dente a mossigare,
ca sun umìles, mente ponen totu.
Ma deo benes non nd’apo connotu,
tenzo puru diritu e mandigare:
comente poto ja mi nde procuro,
a da chi non nde tenzo mi nde furo.
9. Sozu (1’03”)
L’isco ch’as su diritu ’e mandigare
ma no a mandigare a prepoténtzia,
ca, si est gai, isbaglias in parténtzia
unu sìmile tou a isfrutare.
Si isco chi non podes tribagliare
non ti poto negare un’assisténtzia:
si no as terra, ne prata e ne ràmine
ja non nde lasso morrer de su fàmine.
10. Piras (52”)
M’as a narrer: assisténtzia ti ofelzo,
ma ses ipòcrita e pagu ti creo.
Deo, non mi nde das, e mi lu leo,
sa ’uca po cascare non li abbelzo:
lemùsinas da nemos non nde chelzo,
su chi bisonzat mi lu busco deo.
Tantu ’e limùsina non nde chelzo ischire:
mezus furende chi no a pedire.
11. Sozu (57”)
Poite cheres fagher su ladrone
si t’avilis de péssima manera?
Calchi die ti ponen in presone
e che finis sos ossos in galera.
Non podes àere una pensione
che chie at tribagliadu in miniera:
da ch’a fiancu de-i cussos bi sese
dinari nde retiras ogni mese.
12. Piras (46”)
E po mi dare una pensione
mi ch’intro suta terra po guai,
mi ponzo volontàriu in presone
e-i sa vida che la tiro gai?
Bi nd’at chi non an tribagliadu mai
e li dan fintzas unu milione
ma deo sa giustitzia l’afusco:
da chi non mi nde dades mi nde busco
13. Sozu (57”)
Ite nde cheres bogare, mi nara,
dae dogni atzione pagu bella
ca si passas ue est sa sentinella
cun sas botas ti ponen in sa bara.
Arruinas sa tua parentella,
li pones una massa ’e terra in cara:
as a issos e tue umiliadu,
nàrami: ite profitu nde as bogadu?
14. Piras (40”)
Si una balla m’intrat in s’ischina
fino sa peniténtzia coitende
e non vivo che béstia caschende
isetende sa gràtzia divina
ca po morrer che batu in sa chijina
mezus morrer a balla bandidende.
A su mancu balente uso terrore
e m’este finamentas un’onore.
15. Sozu (57”)
Ma póneti in sa ’uca unu sizillu
e a sa legge giusta mente pone:
non t’armes de pistola o de istillu
sentza rejone po ti fagher rejone.
In legge unu piatu ’e minestrone
ti lu podes papare trancuillu
e ti drommis cuntentu e fortunadu
e non papende peta e giagaradu.
16. Piras (58”)
Su minestrone no est cosa bella:
dêt esser bonu, ma est minestrone.
A mie aggradat sa peta ’e ’itella
in s’ischinale, cota in s’ispidone:
sa peta de crabitu e de anzone,
cussa est druche che-i sa caramella.
E deo ja nde busco dae totue:
su minestrone papadilu tue.
17. Sozu (1’05”)
Sa legge jara est in dogni orizonte
ca at subra su biancu su nieddu:
no agatat ostàculos de fronte
ne in Roma e nemmancu in Casteddu.
E si crabitu cheres e polcheddu
bisonzu chi bi andes a su monte
pastorighende sas crabas e sues
però tue s’anzenu lu distrues.
18. Piras (44”)
Deo no apo, no, pastorigadu:
a murgher robba mi paret guai.
Passo una die goi e una gai
no apo mai in vida deunadu:
peta bi nd’at pesada in su malcadu
ma a inie non be-i ando mai.
Sa peta ’e cussa no est cosa mea
poit’apo odiadu s’istadea
19. Sozu (58”)
Non at sabore cussa peta in buca:
da chi la furas mala est, crua e cota.
Non ti che cheret bintrare in sa tzuca
chi Giulianu at példidu in sa lota:
a da chi trobeìdu lu at Pisciota
l’intregat a su capitanu Luca
ca bos ponimos taglione e dinari
e tando bos bochides pari-pari.
20. Piras (42”)
Tue mi cheres chi molza in presone
e naras: “Como la frimmas sa fua”.
Ja l’isco chi m’as postu su taglione
nende chi deo so ànima crua:
ja sunu soddos de sa natzione,
non mi l’as postu da busciaca tua.
L’asa postu e mi naras: “Frimma igue”,
ma su taglione lu cherias tue.
21. Sozu (1’00”)
Deo poto disponner su taglione,
bogo ’inari a dogni eveniéntzia
po torrare su toltu a s’istradone,
cumbater su chi at tanta prepoténtzia
ca apo ’inari a dispositzione
po isconfigger sa delicuéntzia.
E-i sas cascias de s’Istadu abbelzo,
impito su ’inari cando chelzo.
22. Piras (44”)
Intrat su sórighe in su sorigalzu,
sa legge tando est cantende vitória.
Li narat: “Como ti finit sa bória
ca ses intro sas maglias de s’atalzu”.
M’a presse, da chi torrat s’isteralzu,
lu ponet in libbeltade provisória.
Tando su forilegge sempre jogat:
duos che l’intran, unu nde lu ’ogat.
23. Sozu (1’03”)
Prit’andas a furare ’acas e giuos
ca ’ochis finas sos boes domados?
Ite nd’as a bogare a sos concluos
de sos dinaris male acumulados?
Su chi furas a sos amigos tuos
dare lu deves a sos avocados
ca, nachi, a ti difender t’an istima
e ses ispiantadu pius de prima.
24. Piras (50”)
Como sos batos tuos sun chietos
e tenen solu sórighes minores:
non an amigos e ne difensores
e bistan a los tenner mansuetos.
Ma sos sórighes mannos sun protetos
e an amigos e apoggiadores.
Los tìmene coment’e-i sos tronos,
fina sas legges naran chi sun bonos.
25. Sozu (57”)
Ma sa legge po totu est eguale
manc’una ratza nde at discriminadu.
Bid’as sos ferros a calchi avocadu,
est suta su giudìtziu penale,
e asa ’idu calchi deputadu
finire in-d-una corte martziale.
Da chi sa legge a issos dat assaltu
apicados nd’as bidu a pês in altu.
26. Piras (53”)
Ma abbaidade sos sórighes mannos:
mai sos batos unu non nde an tentu.
An furadu, an raspadu e fatu dannos
e nd’an buscadu in dogni mamentu.
E no bi nd’at paritzos chi set’annos
li sun faghinde su dibbatimentu?
Poi nd’amos in Itàlia connotu
e naras: “Sa legge ugual’est po totu”.
27. Sozu (58”)
Però tue non l’as cumpresa ancora
ch’est dogni magistradu intelligente.
S’avocadu faeddat frecuente
chilchende raju ’e lughe in s’aurora
ca po impresonare un’innotzente
mezus deghe imputados resten fora.
Esaminende cun pretzisione
po cussu dat sa legge atentzione.
28. Piras (39”)
Mi’, no est po ti fagher un’afrontu
ma ’oltas meda ses inoportunu.
Sos magistrados intelligentes sunu
ma deo puru non so tantu tontu
proit’issos si faghen unu contu
e deo mi nde fato un’aterunu.
Bae chi a sa bona non los leo:
unu nde faghen issos, unu deo.
29. Sozu (58”)
Però tue rejone no as mai
si t’iscglias in sos cumbatimentos.
Si sa legge bos rendet discuntentos
bi est sa legge ’e s’Eternu Babbai:
impara ’ene sos cumandamentos
ch’at iscritu Mosè in su Sinai,
sos primos de su Testamentu Nou:
gai rispetas su sìmile tou.
30. Piras (42”)
In sos cumandamentos non be-i creo
ne de terra e ne de religione.
Sa rejone ja mi la fato deo:
tue toltu mi das, apo rejone.
Sa die chi ti fidas ti che leo
e ti fato pagare su taglione
ca ti trobeo e naro: “Frimma igue”
e invece ’e pagar’eo pagas tue.
31. Sozu (58”)
A mie paret una cosa istrana,
mezus onestu aeres trabagliadu.
Si fune longa sa legge ti at dadu,
ja ti trobeit cando non nde as gana.
Ammentatinde it’est ch’at capitadu
a sa banda ’e sos sardos in Toscana:
da su ’inari, mascios e femìnas
chi bi nd’at in presone tres dozinas.
32. Piras (47”)
Cussos sun unu pagu ’e concas macas:
forsi sun innotzentes, ti cunfesso.
Chilcades sos chi sunu in sas barracas
ma deo in logos altos sempre messo
tantu oe in presone mi che tzacas
e-i s’àteru die mi chi ’esso.
E tando, si mi ’enis, ti percosso
prite t’isparo da ’enuju in giosso.
33. Sozu (1’00”)
Prite cussas bideas ti las pones?
Làssam’istare s’idea maligna.
A ubbidire a sa legge t’impigna
ca calchi die sas pinnas bi pones.
Pensa chi chentuvintisete miliones
unu che fit ispedinde in Saldigna
però in Alessandria, ite dilgrascia,
movìndela isfundada si est sa cascia.
34. Piras (56”)
(Beh) Cussu la podet àere isbagliada,
sa legge narat: est giustu chi paghet.
Ma su ’inari a dognunu piaghet
prite sa calamida issu ada:
deo ispero cussu si rifaghet
tantu sa festa ja non ch’est passada.
Chie nd’ischit si a su rue-rue
su ch’an leadu a issu pagas tue.
35. Sozu (1’08”)
Nois tenimos ómines adatos
ch’a bos sighire imparadu an s’arte.
Da chi ponides sa legge in disparte
diventades crudeles e ingratos:
bois girades a totu sos latos
ma b’est sa politzia in dogni parte.
E cando in festa sezis calchi sera
su pê ponides in sa matzonera.
36. Piras (52”)
Nois bessimos a de note a cheddas
e semus fina bene organizados:
dutores, ricos meda e magistrados
ti naro chi sun totu a tremuleddas.
Sos forilegges sunu ammaestrados
che nd’amos finamentas in munneddas.
Faghes bene s’a riparu ti pones
mancari chi non giutan pantalones.
37. Sozu (1’03”)
Chelzo chi de sas legges ti nd’ammentes
e non sigas a ponner pena in ballu.
A sa presone bi as fatu su gallu
bos fuides da tzeltos ambientes
ma como da sas lastras de cristallu
bos los faghimos bider sos parentes
ca poninde sa legge est s’energia
e faeddas in citòfono ebbia.
38. Piras (
…………………………………………………
……………………………………….timimos
ca mandigamos solu e non rendimos,
nois papamos da palas de totu.
Su die chi ti fidas nos ch’’essimos
antzis ja nos ch’’essimos a fiotu.
A tie in minoràntzia reduin:
unu che nd’intrat, chentu si che fuin.
39. Sozu (55”)
Inoghe sezis mesu fortunados
ma fin’a cantu sighit cussa sorte?
Ammenta chi sa martziale corte
de fizos no nd’at mai ismentigados
e de sa terra, in vàrios istados
esistit puru sa pena ’e morte.
Inoghe cun s’ergàstulu ja bragas
però sa pedde cun sa pedde pagas.
40. Piras (42”)
Deo sa legge non so rispetende
però sos magistrados non mi jogan
puite mi giudican tremulende
e cun iscujas a boltas s’isfogan.
A da chi bi nd’at unu bandidende
tando, fin’inculpadu, mi nde ’ogan.
E de sa libbertade arrivat s’ora
ca timen su collega ch’apo fora.
41. Sozu (42”)
Però non podes contare vitória:
cuss’est de s’avocadu su ’alanzu.
Da chi nd’’essis t’allegrat sa memória
e organizas sùbbitu unu pranzu.
Ti dan sa libbertade provvisória
s’est chi poden becare su cumpanzu.
E chito o taldu ja arrivat sa die
e tando faghes sos contos inie.
42. Piras (42”)
Deo a sa giustiscia so vicinu,
connosco totucantu s’ambiente:
mancari sia unu delincuente
un’avocadu tenzo po padrinu
e unu magistradu mi est bighinu,
imparentadu m’est su presidente.
Non bi lu so in pena e disafios
ca totucantos sun amigos mios.
43. Sozu (58”)
Però calchi padrinu l’as ofesu
cun sos apoggios de ogni manera.
A da chi su fizolu no an presu
ca sa giustiscia est àbbile e lezera,
su padrinu avocadu nuoresu
s’at fatu ùndighi meses de galera.
In-d-una cella isoladu e solu
e pagadu at po palte ’e su fizolu.
44. Piras (43”)
Unu póberu furat una pudda
e lu cundennan chena esser reu:
deo che furo su masone intreu,
mi giudìcan e non mi faghen nudda
poite jurat un’amigu meu
e amicìtzia apo, custa o cudda.
Bastet chi deo mi la passo gai:
furende sempre e in presone mai.
45. Sozu (53”)
Deo una cosa ti naro a sa cua:
a da chi as commitidu unu reatu
non ti drommis cuntentu e sodisfatu
ca in su coro ti premet sa bua
e tenes sa giustiscia sempre fatu
comente jughes fatu s’umbra tua.
A bistare che tue non cumbenit
ca dogni chera a su fogu ’enit.
46. Piras (50”)
Dogni chera non benit a sa manu
de su fogu, po tenner cun afannos.
S’andas a Santu Gosamu Domianu
b’at chera chi b’est pius de chent’annos
e sempre gai l’an connota sos mannos
e mai l’an brujada, casu istranu.
Gai so deo chi be-i resesso
chi fato sempre male e sempre nd’’esso.
47. Sozu (57”)
A da chi unu mistériu m’isvelas
ue an tantos miràculos conclusu:
bancas e baltzos dae suta a susu,
nd’ana pienu paretes e telas.
Ma a da chi in cheja non b’istat piusu
l’iscazan e la faghen a candelas
ch’atzenden a sos santos note e die:
ateretantu sutzedit a tie.
48. Piras (41”)
Ma ancora est a benner cussa die,
po como l’apo tenta e mi la leo.
A da chi mi che tzacan a inie
chi bistet male in presone non creo
ca sos chi ponen a tentare a mie
ja bistan pius male chi non deo.
Niunu chi mi tentat est seguru
ca ’oltas meda che lis fuo puru
49. Sozu (57”)
A sa legge non fetas un’isfida
si deo ’e la difender mi nde onoro.
Sa guàrdia a tie est de guida:
si ses bonu, ti tratan che-i s’oro.
Ma da chi finidu an su turnu insoro
bandan a domo a lìbbera uscida
e ti che torran s’àteru manzanu
ma tue s’ora aisetas invanu.
50. Piras (43”)
No, ch’est totue sa mala sementza:
deo solu in presone non mi acorro.
Si mi tenen a biscu o cun sa lentza
po unu pagu intr’’e sa tzella borro
però si mi mandades in licentza
est de seguru chi non be-i torro.
Tue mi ch’asa dévidu mandare,
a voglia chi isetes a torrare.
51. Sozu (57”)
Su re ’e su Supramonte ite ispaventu
faghiat sende in bestes de bandidu.
Ma mai sa giustìtzia l’at timidu,
sempre ingaggiadu at su cumbatimentu:
Nessi chimbe o ses boltas si est fuidu
però chimbe o ses boltas lu ana tentu.
Ca inie at signada sa dimora
e si si fuet bistat pagu in fora.
52. Piras (44”)
Primu ch’’essit da Santu Bastianu
e niunu l’at pótidu sighire
e da poi, po si costituire,
l’an mesu miliardu postu in manu.
Che l’intran torra e che l’intran invanu
prite torradu si ch’est a bessire
e ispero chi cussu bi resessit:
non bistat meda chi torra si ch’’essit.
53. Sozu (58”)
Ma a Onoratu ’e sos montes signore
l’at su piumbu meu fatu dannu.
A Padrigheddu apo postu in afannu,
Conz’at finidu totu su furore
e sos feroces Marras e Pintore
s’istória an finidu in Padru Mannu.
E tue si girende ses ancora
no ti contes chi bistes meda in fora.
54. Piras (56”)
Como sa legge tua est tota nulla
ca non as fortza e ne redentzione.
Franca Salerno, nachi, est in presone:
tenet camera cun letinu e culla,
su fizu allatat coment’e anzone,
cussa presone paret una brulla.
Dogni comodidade at a sa cua
chi non l’aiat mancu in domo sua.
55. Sozu (57”)
Fumende sigaretas e zigarros
non podet in su Corso ’essire a pizu,
nde at de saludare su disizu
sos collegas ardidos e bizarros.
Li cantat s’anninnia a cussu fizu
intro sas cellas de ’Adu ’e Carros.
Ma ammentatinde: su puzone in gàbbia
non cantat d’allegria ma de ràbbia.
56. Piras (40”)
Unu picione dês ingabbiare
ca este miserinu e afliggidu
però sa legge solit apoggiare
a su fieru e astutu indevidu.
S’àbbile non si podet catziare
e de la caturare est proibbidu
ca sa legge ja paltit cun ingannos:
lassat lìbberos sos puzones mannos.
57. Sozu (50”)
Si ses in chilca ’e ti fagher piatza
in aterue, Remundu, ti pone.
Fit fin’a deris cussu unu puzone
chi ’ochian sos ómines in catza.
Como sa legge protegget sa ratza
ca cussa ratza est in estintzione.
E trancuillos sos ộs si los ciochin:
prite non chelzo deo non la ’ochin.
58. Piras (51”)
Tue la faghes male e-d-est guai
chi ’ochis s’alipedde e-i sa tonca.
Sos puzones chi sun de ispelonca
cussos non los proteggis che babbai
però su diciu antigu narat gai
chi su pische ja pudit dae conca.
E gai sa pudéscia registran
innanti-innanti in cuddos ch’amministran.
59. Sozu (54”)
Prima ’e nde fagher sa conclusione
deo ti naro un’iscena atuale:
sa legge podet fagher solu male
a da chi faghet male una persone.
In Catanzaro a unu generale
l’apiopan un’annu ’e presone
po su chi negat o chi non s’ammentat
o si sa legge ’e imbrogliare tentat.
60. Piras (40”)
L’ana dadu apena-apena un’annu
e a sa pena cundetzionale.
E-i cussu aiat fatu tropu male
però ca fiat unu cane mannu
no est severu su códice penale
mancari aerat fatu tropu dannu.
E s’a issu l’as fatu oe in die
poite gai non tratas a mie?